افزایش امید به زندگی و کاهش میزان باروری در جهان معاصر سبب شده سالمندی به یک پدیده جهانی تبدیل شود. «بر اساس آمار سازمان ملل جمعیت سالمندان در سراسر جهان از 350 میلیون نفر در سال 1975 به یک میلیارد و صد میلیون نفر در سال 2025 خواهد رسید» [1]. این رشد را می‌توان به عنوان یکی از مهمترین شاخص‌های جمعیتی جهان مورد مطالعه قرار داد [2]. افراد با توجه به بالا رفتن کیفیت زندگی در جهان و صنعتی شدن جوامع، عمر طولانی‌تری را تجربه می‌کنند یا شاید به بیان دیگر اکثر افراد دارای شانس تجربه دوران سالمندی می‌شوند [3]. در این دوران افراد سالمند با مسائل خاصی مواجه می‌شوند. سالمند آزاری یکی از چالش‌هایی است که سالمندان با آن دسته و پنجه نرم می‌کند اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
سازمان ملل متحد در گزارش سال ۲۰۲۲ اعلام کرده در سال قبل از آن از هر ۶ سالمند، یک نفر مورد تعرض قرار گرفته است. هرچند که «سالمند آزاری» در کشورهای توسعه‌یافته تا ۱۰% گزارش شده است، ولی تحقیقات سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد تنها ۴% موارد تعرض به سالمندان به طور رسمی گزارش و ثبت می‌شود [4]. سالمند آزاری شامل همه طیف‌های بد رفتاری و سوءاستفاده است که نتیجه آن ممکن است درد و آسیب جسمی و روانی برای فرد سالمند ایجاد کند. انجمن ملی سالمند آزاری ایالت متحده آمریکا هفت نوع از اشکال سالمند آزاری را مورد توجه قرار داده است که عبارت است از: آزار جسمی، روانی و جنسی^[1]، استثمار مالی، رها کردن، غفلت و بی‌توجهی و خود اهمالی [5].
آزار جسمی شامل هر نوع رفتاری است که به درد یا آسیب جسمی فرد منجر می‌شود، مانند حملات فیزیکی، استفاده نامناسب از داروها و حبس. آزار ذهنی و روانی به احساسات و عواطف فرد آسیب می‌زند. آزار جنسی شامل هرگونه رابطه جنسی بدون رضایت، اجبار به تماشای اعمال جنسی یا نمایش پورنوگرافی به سالمندان است. استثمار مالی به استفاده غیرقانونی از دارایی سالمند توسط مراقب یا کلاهبرداران اشاره دارد. غفلت از سالمندان به عدم انجام تعهدات مراقبتی، چه عمدی و چه غیرعمدی، گفته می‌شود که به سلامتی آنها آسیب می‌زند [4، 5].
مطالعات گسترده‌ای که در ماساچوست درباره سالمند آزاری صورت گرفته نشان می‌دهد اکثر سالمندان قربانی، توسط اعضای خانواده، دوستان و آشنایان مورد آزار قرار می‌گیرند و اکثر قربانیان به مدت طولانی آزارها را تحمل می‌کنند [6]. یکی از فجیع‌ترین آزارها که علیه سالمندان انجام می‌شود آزار جنسی است [7]. افراد عادی از سوء‌استفاده جنسی از سالمندان بی‌اطلاع هستند و خود سالمندان نیز معمولاً از خطر سوءاستفاده جنسی اطلاعی ندارند [8]. اما بسیاری از سالمندان قربانی آزار جنسی همانند ارتشی بدون سنگر در سراسر جهان وجود دارند [6]. اولین مطالعه درباره آزار جنسی سالمندان در بریتانیا در سال 1978 توسط هولت^[2] انجام شد و همچنین در سال 1991 وجود سوءاستفاده جنسی از سالمندان در مطالعات علمی ایالات متحده توسط رمزی-کلاوسنیک^[3] تأیید شد. کلاوسنیک بیان کرد آزارگری به ویژه در شرایطی رخ می‌دهد که معمولاً قربانی به شخص آزارگر وابسته است [9]. آزارگر می‌تواند غریبه، مراقبت‌کننده، ارائه‌دهنده خدمات، شریک زندگی و یا ساکنین مراکز نگهداری و مراقبت سالمندان باشد. پژوهش‌های متعددی موافق هستند که سوءاستفاده جنسی از سالمندان خشن‌تر از انواع تجاوز جنسی دیگر است و صدمات شدیدتری را به همراه دارد [10].
اعمال خشونت و آزارگری‌های جنسی علیه انسان‌ها در تاریخ وجود داشته است، اما سالمندان به دلیل شرایط خاص خود آسیب‌پذیرتر هستند [11]. یکی از دلایل کمتر توجه شدن به این موضوع، عواقب سنگین گزارش آزار جنسی و وابستگی قربانی به مجرم است [12]. سالمندان معمولاً از اعلام آزار به مراجع قانونی امتناع می‌کنند و در مواردی که آزار جنسی با خشونت همراه است، توانایی بازگویی آن را ندارند که پیامدهای جدی برای این قشر به همراه دارد [13]. سالمند آزاری شامل همه اشکال بد رفتاری و سوءاستفاده از سالمندان است که حاصل آن درد، آسیب‌های جسمی یا تنش و اضطراب ذهنی است [14]. آزار یا سوءرفتار جسمی، ضربه و یا آزاری است که درد و جراحت جسمی برای فرد به همراه دارد. این رفتارها شامل اقدامات خشونت‌آمیزی از جمله کتک زدن، شلاق زدن، سیلی زدن یا لگد زدن، هل دادن، سوزاندن، تهدید کردن و‏...‏ است. این عمل می‌تواند شامل مراقبت‌های اجرا شده ‌نامناسب و محرومیت از نیازهای اساسی مانند مراقبت پزشکی، غذا و یا آب باشد [15]. آزار روانی و یا سوءرفتار روان‌شناختی شامل تحمل درد ذهنی، اضطراب، غم و اندوه برای سالمند است. هرگونه ارتباط جنسی غیرتوافقی به هر شکل ممکن، آزار جنسی محسوب می‌شود البته برخی از نویسندگان آزار جنسی را در شمار آزارهای جسمی قرار می‌دهند [14]. برخی دیگر از صاحب نظران آزار جنسی را تحمیل تقاضای جنسی از فرد بدون جلب رضایت او دانسته‌اند که در شرایطی رخ می‌دهد که مناسبات قدرت، نابرابر است [16]. آزار جنسی محدوده وسیعی از رفتارها، از مزاحمت‌های خیابانی تا سوءاستفاده جنسی و تجاوز جنسی را در بر می‌گیرد. آزار جنسی عملی است که در آن فرد یا افرادی با تعرض به شخصیت فرد دیگر، از طریق، ارعاب، بهره‌گیری ناخواسته یا اجبار سبب تحقیر جنسی یا حتی التفات جنسی با توسل به عمل یا آزار کلامی می‌شوند. آزارگر و همین‌طور قربانی می‌تواند زن، مرد یا کودک باشد. ضمن این‌که آزاردهنده و قربانی می‌توانند دارای یک جنسیت باشند. در برخی موارد آزاردهنده ممکن‌است با فرد قربانی دارای نسبت خانوادگی، دوستی یا دارای ارتباط شغلی باشد [17].
سرعت افزایش سالمندی جمعیت در ایران بالاتر از سطح منطقه‌ای و جهانی است و از دهه 1420 وارد فاز سالخوردگی می‌شود [18]. با توجه به تغییرات ناشی از سالخوردگی، بررسی آزار جنسی سالمندان اهمیت دارد تا تدابیر پیشگیرانه اتخاذ شود اما بررسی پژوهش‌های پیشین در موضوع تحقیق نشان می‌دهد مسئله آزار جنسی سالمندان در ایران و سایر کشورها به لحاظ تجربی مانند سایر موضوعات پژوهشی به صورت گسترده مورد توجه نبوده و یا احتمالاً نتایج مرتبط با آن به صورت گسترده انتشار نیافته است. بررسی نتایج قابل دسترسی پژوهش‌های انجام یافته نشان می‌دهد به طور کلی «تغییر ارزش‌ها، عدم آگاهی فرزندان از دوران سالمندی، طاقت فرسا بودن مراقبت از سالمندان و گسترش فرهنگ فردگرایی غربی از عوامل تسهیل کننده آزار سالمندان در ایران است. تعداد متوسط فرزندان سالمند، تقسیم کار و وظایف و عدم وابستگی فرد سالمند به اطرافیان از مهمترین عوامل بازدارنده سالمند آزاری هستند. اقدامات سالمندان در برابر آزار، طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود که مهمترین آنها عدم بیان، سرپوش گذاشتن بر آزار و گوشه نشینی است» [19]. رستمیان و همکاران بیشترین تجربه گروه‌های آسیب‌پذیر از آزار جنسی را از نوع کلامی شناسایی کردند [20]. بیکر و همکاران^[4] اشکال سالمند آزاری را به انواع فیزیکی، مالی، عاطفی، جنسی، استثمار، رهاسازی و ترک معرفی کرده است [21]. پاینه^[5] دریافته بین جنسیت سالمند و وضعیت اقتصادی خانواده با سالمند آزاری رابطه معناداری وجود ندارد اما بین سطح تحصیلات مراقبین و نوع روابط خانوادگی با سالمند آزاری روابط معناداری یافت می‌شود. او سالمند آزاری را به‌عنوان آسیب اجتماعی در بافت‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و خانوادگی دیده است [5]. کوگا و همکاران^[6] در پژوهشی در کشور ژاپن شیوع سالمند آزاری در این کشور را در حال افزایش گزارش کردند به طوری که ‏‏11.1‏‏% مردان سالمند و ‏‏13.3‏‏% سالمندان زن ژاپنی مورد خشونت و آزار جسمی و روانی قرار گرفته‌اند. زن بودن، زندگی با اعضای خانواده، فقیر بودن، به سلامت خود اهمیت ندادن، افسردگی خفیف، بیوه بودن یا مجرد بودن خطر بیشتری را برای مورد آزار واقع شدن در دوران سالمندی ایجاد کرده است [22]. پژوهش شوپن و بیورگارد^[7] نشان داد که که جنایات جنسی علیه سالمندان نسبت به بقیه گروه‌های سنی خشونت‌آمیزتر بوده است. همچنین بیشتر آزارگری‌ها و خشونت‌ها در محل سکونت قربانی رخ داده‌است همچنین پاره‌ای از خشونت‌ها توسط افراد آشنا اتفاق افتاده است [23]. هنتاتی و ماتوسی^[8] در پژوهشی با موضوع «خشونت علیه سالمندان در تونس» بیان می‌کنند خشونت علیه سالمندان و سوءاستفاده از آنها موضوعی ناشناخته در میان مردمان عرب است. یافته‌های این مطالعه از قربانیان سالمند آزار جنسی تحت عنوان قربانیان فراموش شده یاد می‌کند [24]. پژوهش کرومه و همکاران^[9] در فنلاند، انگلستان، فرانسه و اسپانیا، نشان داد شیوع سوءاستفاده از سالمندان در حال افزایش و باعث فروریختگی اعتماد، ناراحتی‌، گوشه‌گیری و یا پرخاشگری در میان سالمندان شده است. یافته‌ها همچنین نشان داد افراد مسن در تشخیص و مدیریت سوءاستفاده آگاه و فعال هستند اما این آگاهی چنین نیست که به وضوح به متخصصان و مراقبان بهداشتی منتقل شود [25]. با توجه به مفاهیم و پیشینه مرور شده این پژوهش با اتکا به نتایج مستخرج از یک پژوهش کیفی در حوزه علوم اجتماعی و با رویکردی جامعه‌شناختی برای بررسی سالمندی موفق، به موضوع آزار جنسی سالمندان پرداخته است.

پژوهش حاضر برای کشف تجارب زیسته افراد در تعاملات اجتماعی زندگی آنها با استفاده از روش کیفی از نوع پدیدارشناسی انجام شده است. پدیدارشناسی نوعی روش سیستماتیک و ذهنی است که با هدف توصیف تجارب زندگی و درک معانی آن به اجرا در می‌آید [26]. هدف از تحقیق حاضر درک پدیده های تجربی از طریق تجزیه و تحلیل توضیحات شفاهی مصاحبه شوندگان است. مشارکت‌کنندگان در مصاحبه برای بررسی تجارب آزار جنسی، 15 نفر از زنان سالمند ساکن شهر ‌اراک بودند که برخی از آنها در سرای سالمندان می‌زیستند. معیار‌های ورود شرکت‌کنندگان به این پژوهش شامل سن حداقل 65 سال، نداشتن مشکلات شناختی و روانی قابل رویت و تشخیص، رضایت کامل و آگاهانه جهت شرکت در پژوهش و داشتن تجربه آزار جنسی بود. یافته‌های پژوهش حاضر در خلال پژوهش برای واکاوی چالش‌های سالمندی موفق جمع‌آوری شد و نمونه‌های مورد بررسی در پاسخ به سؤالات محققان در زمینه سالمندی موفق به تجارب زیسته خود در خصوص آزار جنسی اشاره کرده‌اند و به این ترتیب وارد تحقیق برای واکاوی تجارب زیسته آزار جنسی سالمندان و مفاهیم و مضامین مرتبط با آن شده است.
داده‌های مورد نیاز در این تحقیق از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته در بهار 1403 جمع‌آوری شد. انجام مصاحبه‌ها تا زمان اشباع اطلاعاتی، یعنی تا زمانی که داده‌ها تکراری شدند و پژوهشگران یافته ‌جدیدی به دست نمی‌آوردند، ادامه یافت. هر مصاحبه به طور متوسط حدود 40 دقیقه به طول ‌انجامید. سؤالاتی نظیر اینکه «چگونه این اتفاق برای شما افتاد؟»، «احساستان زمانی که آزارگر شما را مورد آزار قرار داد چگونه بود؟»، «پس از آنکه مورد اذیت واقع شدید چه کردید؟»، «شخصی که شما را آزار می‌داد چه کسی بود؟»، «چرا به مراجع قانونی مراجعه نکردید و چه چیزی مانع از مراجعه‌تان شد؟» پرسیده ‌شد و در صورت لزوم از سؤالات دیگر مانند «می‌توانید بیشتر توضیح دهید؟» یا «می‌توانید مثال بزنید؟» و‏...‏ استفاده شد. شایان ذکر است که مصاحبه با افرادی صورت گرفت که حاضر به همکاری به صورت داوطلبانه بودند. در نهایت پس از انجام نخستین مصاحبه و کدگذاری آن‌، پاسخ‌های مصاحبه شوندگان بعدی مورد موشکافی بیشتر قرار گرفت و مصاحبه‌های بعدی به نحوی هدفمند، انجام ‌گرفت. در صورت تمایل و اجازه مصاحبه شونده، مصاحبه‌ها ضبط شدند. امکان ضبط برخی دیگر از مصاحبه‌ها نیز به دلیل عدم رضایت شرکت کننده وجود نداشت و در این موارد پژوهشگر پس از انجام مصاحبه بلافاصله به پیاده‌سازی نوشتاری تمامی موارد گفته شده اقدام و براساس کلیدواژه‌ها و نکات مهمی که در جریان مصاحبه یاداشت شده ‌بود متن مصاحبه بازنویسی می‌شد.

قبل از شروع فرآیند مصاحبه‌ها، در خصوص هدف و انگیزه پژوهش و چگونگی انتشار داده‌ها شرح دقیقی توسط پژوهشگران به داوطلبان شرکت در فرایند پژوهش ارائه شد. برای ضبط صدا از آنها اجازه گرفته شد، تمامی مصاحبه‌ها با رضایت و خواست کامل مصاحبه شونده همراه بود و رضایت آنها به صورت شفاهی و در مواردی کتبی از آنها اخذ شد. به مشارکت‌کنندگان این اطمینان داده شد که هرگاه از ادامه مصاحبه منصرف شدند می‌توانند از ادامه مصاحبه خودداری کنند. همچنین پژوهشگران به آنها اطمینان دادند که اسامی‌شان محرمانه خواهد ماند و اطلاعات به صورت کد و یا نماد درج خواهد شد. لازم به ذکر است محققان به شرکت‌کنندگان اطمینان دادند عدم شرکت در مصاحبه هیچگونه تبعات مالی و محرومیت از خدمات اجتماعی و پزشکی را برایشان در بر نخواهد داشت.

تمامی مصاحبه‌های پیاده شده با روش کلایزی^[10] مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روش کلایزی یک روش تجزیه و تحلیل هفت مرحله‌ای است که غالباً برای مطالعه تجارب زیسته افراد به‌کار می‌رود. به این ترتیب در مرحله اول به منظور به دست آوردن یک مأنوس شدن با تجربه و احساس پاسخگویان تمام توصیف‌های ارائه شده توسط آنها که مکتوب شده بود یکبار خوانده شد. در مرحله دوم تمام جمله‌ها و عباراتی که مستقیماً به پدیده آزار جنسی مربوط بود استخراج شد. در مرحله سوم معنای جملات مورد واکاوی قرار گرفت تا بتوان معانی نهفته در آن را فرموله کرد. در مرحله چهارم معانی کشف شده برای ایجاد تم‌های فرعی دسته‌بندی شد. در مرحله بعدی سعی شد تا نتایج به دست آمده برای توصیف جامع موضوع مورد پژوهش حول یک تم اصلی گردآوری شود تا بتوان از آن در مرحله ششم برای شرح ساختار ذاتی پدیده آزار جنسی سالمندان استفاده شود. در نهایت از طریق مراجعه مجدد به برخی از مصاحبه شوندگان و انجام مصاحبه مجدد نظر آنها در مورد یافته‌ها پرسیده شد تا از این طریق اعتبارسنجی نهایی یافته‌ها انجام شود.
همچنین به منظور افزایش اعتبار پژوهش از روش بررسی تخصصی^[11] استفاده شد. بدین منظور کدها، داده‌ها و طبقات حاصل شده توسط دو نفر از اساتید صاحب نظر به منظور اطمینان از همخوانی کدها با اظهارات مشارکت‌کنند‌گان مورد کندوکاو و بررسی قرار گرفت. همچنین به منظور بازبینی و تأیید با دو نفر از صاحب‌نظران در حوزه آسیب‌های اجتماعی مشورت شد و اصلاحات لازم بر اساس نظراتشان انجام گرفت.

در این پژوهش با 15 زن سالمند ساکن شهر اراک که تجربه آزار جنسی داشتند مصاحبه عمیق انجام گرفت. به منظور رعایت اخلاق در پژوهش از بردن نام واقعی شرکت‌کنندگان پرهیز شده است. میانگین سن شرکت‌کنندگان در این مطالعه 68 سال بود. یک نفر از شرکت‌کنندگان کارشناسی ارشد، 3 نفر کارشناسی، 4 نفر دیپلم و 2 نفر متوسطه دوم، 4 نفر ابتدایی و ‏1 ‏نفر از آنان سواد خواندن و نوشتن نداشت. همچنین 6 نفر از مشارکت کنند‌گان متأهل و بقیه آنها مجرد (بیوه یا مطلقه یا مجرد قطعی) بودند. در مجموع 4 مصاحبه در سرای سالمندان، 3 مصاحبه نیز در بوستان ملت شهر اراک و 8 مصاحبه نیز در منزل شرکت‌کنند‌گان انجام شد. (جدول 1)

بررسی تجربه آزار جنسی سالمندان معطوف به بررسی، عینیت‌های محسوس مربوط به پدیده نبوده بلکه محقق مقولات و مفاهیم مرتبط را از طریق گفتگو با افراد مورد مصاحبه و از خلال تجربیات زیسته آنها استخراج کرده است. یافته‌های این پژوهش از دل یک مطالعه بزرگ‌تر استخراج شده است که شامل مشارکت‌کنندگان از هر دو جنس، زن و مرد، بود. با این حال، پژوهشگر متوجه شد که علیرغم وجود تجربیات مردان در این زمینه (هرچند تعداد آن و یا ادراک آنها از آزار کمتر بود)، آنها تمایلی به بیان این تجربیات نداشتند. به این ترتیب، نتایج این مطالعه به طور خاص بر تجارب زنان متمرکز شده است. این امر نشان ‌می‌دهد نیاز است تحقیقاتی مستقل در راستای توجه بیشتر به تجربه زیسته زنان انجام و همچنین تحقیقات در ارتباط با تجارب زیسته مردان در زمینه آزار جنسی انجام شود. خلاصه‌ای از واحدهای معنایی استخراج شده از متن مصاحبه با سالمندان در ارتباط با آزار جنسی آنها در جدول 2 درج شده است.

الف) زمینه‌سازها: زمینه‌سازهای تجاوز جنسی به سالمندان، علل مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارند و به آسیب‌پذیری این قشر از جامعه دامن می‌زنند. «تصویرسازی رسانه‌ای»، «پذیرش سهل خشونت در فرهنگ عامه»، «عادی‌سازی رسانه‌ای»، «مراقبت‌کننده‌های ناآگاه»، «غیرممکن جلوه نمودن آزار جنسی سالمندان برای عامه مردم»، «عدم توانایی در بیان نیازها توسط سالمند»، «فقدان مهارت اجتماعی»، «عدم آموزش درباره مرزها»، «تنش‌های خانوادگی»، «نقص در حمایت‌های اجتماعی»، «عدم آگاهی از حقوق فردی»، «مجازات‌های سبک»، «مشکلات در اثبات جرم»، «نیاز مالی»، «نظام ‌تأمین اجتماعی ضعیف»، «عدم دسترسی به خدمات رایگان و ارزان»، «بی اعتمادی به اطرافیان» و «نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی» همگی می‌توانند به افزایش خطر سوءاستفاده‌های جنسی از سالمندان منجر شوند. در این راستا، بررسی مقولات مستخرج شده از مصاحبه‌ها می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر این زمینه‌سازها کمک کند. عوامل زمینه‌ساز کشف شده به شرح ذیل است:
صراحت در خشونت: عادی‌سازی خشونت از طریق رسانه تأثیرات عمیقی بر رفتارها و نگرش‌های فرد دارد، به ویژه در مورد گروه‌های آسیب‌پذیر مانند سالمندان. این پدیده موجب عادی‌سازی و پذیرفتن خشونت به عنوان یک بخش طبیعی از زندگی روزمره است. این مورد از دیدگاه مشارکت‌کنندگان به شیوه‌های مختلفی زمینه‌ساز آزار جنسی سالمندان بود. برای نمونه یکی از مشارکت‌کنندگان در پژوهش بیان می‌کرد:
«تو فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیون اغلب سالمندان به عنوان افرادی ضعیف که زیر سلطه دیگران هستند نشون داده می‌شن. افرادی ظلم‌پذیر که بدبختی و فلاکت جزء جدایی‌ناپذیر زندگیشون هست» (کد ‏13).‏
دیگری نظر خودش را اینگونه با ما در میان گذاشت:
«من فکر می‌کنم سینما و تلویزیون خودمون حتی بیش از اون چیزی که فکر می‌کنیم می‌تونه روی زندگیمون تأثیر بذاره. اخیراً یک فیلم سینمایی می‌دیدم که ایرانیه و خیلی هم پر سر و صدا شده. یکی از صحنه‌هاش دختره می‌خوابونه توی گوش باباش که خیلی پیر و شکسته‌ست. ببینید وقتی یک بچه ببینه، لابد فکر می‌کنه در آینده هر جور که بخواد می‌تونه با پدر سالمند خودش رفتار کنه یا به یک خانم سالمند آزار برسونه» (کد ‏5).‏
مراقبان قسی‌القلب: در برخی از موارد شخص سالمند توسط مراقب خود مورد آزار قرار می‌گیرد. این نوع آزار شامل اقداماتی نظیر لمس بدون اجازه، تهدید، تحقیر و حتی خشونت‌های جسمی و جنسی بوده است. یکی از سالمندان مشارکت‌کننده در مطالعه بیان می‌کرد:
«من خونه‌نشین شدم توی این سن. البته همه همسن و سال‌هام از من خیلی سرپاتر هستند. من چون شوهرم زود فوت کرد و خودم بچه‌هامو تنها بزرگ کردم، زود پیر شدم، از پا افتادم‏...‏ الان بچه‌هام همشون کارمند هستن. چند وقت پیش زانومو عمل کرده بودم. دکتر استراحت مطلق داده بود. هیچ کدومشون نمی‌تونستن تمام وقت بیان. واسه همین یک پرستار قرار شد بیاد که آشپزی بکنه و کارهای خونه انجام بده. بعد از یک مدت رفتارش خیلی عجیب شد مثلاً از روی عمد و بدون دلیل بدنمو لمس می‌کرد یا فشار می‌داد جوری که دردم می‌گرفت. آخرین بار که گفتم دیگه از این پرستار خوشم نمیاد و باید بره، میوه‌ای که توی دستش بود رو نزدیک ناحیه تناسلیم گرفته بود و فشار می‌داد‏...‏» (کد ‏8).‏
هیس!! خجالت بکش: در برخی موارد خانواده‌ها نمی‌توانند باور کنند که فرد سالمند، آزار جنسی را تجربه کرده است. این ممکن است به دلایلی نظیر عدم آگاهی، ترس از مواجهه با واقعیت ناراحت‌کننده یا حتی اعتقاد به اینکه این موضوع در خانواده رخ نمی‌دهد، باشد. مشارکت‌کننده‌ای تجربه خود را این‌گونه با ما در میان گذاشت:
«من هر بار اتفاق‌های این‌چنینی برام افتاد، پیش هیچ کسی حرفی نزدم. چون خانوادت اصلاً خیال نمی‌کنن که ممکنه یکی بخواد اینطوری اذیتت کنه یا بهت متلک بپرونه یا بخواد بدنتو لمس کنه» (کد ‏1)‏
دیگری نیز اشاره می‌کرد:
«وقتی من به دخترم گفتم که این پرستار باهام بدرفتاری می‌کنه و نمیخوام بیاد، گفت مامان تو خیلی غر می‌زنی. هر کسی میاد، تو یک ایرادی می‌گیری حتی وقتی بهش گفتم میوه توی دستشو فشار داده به جاهای خصوصیم گفت حتماً دیوونه شدی» (کد ‏8)‏
سالمندانی هستند که تجربه آزارجنسی داشته‌اند اما به دلایل مختلف از جمله عدم توانایی در اعلام آزار جنسی، ترس از عواقب منفی و یا نگرانی از دست دادن حقوق خود آزار جنسی را پنهان می‌کنند. در برخی از موارد پنهان کردن این موضوع به این دلیل بود که سالمند به کمک و یا پشتیبانی فرد آزارگر نیازمند بود. یکی از مشارکت‌کنندگان در این مطالعه این‌چنین بیان می‌کرد:
«مشکل اینکه همه فکر می‌کنن ما چون سنمون بالا است کسی دیگه بهمون نگاه بد نداره. من سؤالم با اون دسته آدم‌ها اینه که توی جامعه امروز که آدم‌های بیماری پیدا می‌شن که با حیوانات رابطه جنسی برقرار می‌کنند؛ چرا باید سالمندها در امان باشن و کسی بهشون نگاه بد نداشته باشه؟ به خصوص که این آزار حتماً که نباید وحشیانه و همراه با خون و خونریزی باشه» (کد ‏6)‏
دیگری می‌گفت:
«یک زمانی هست بهت تجاوز و تعرض می‌شه یا کسی مزاحمت می‌شه؛ می‌تونی اونو به راحتی بیان کنی. یک عده ‌هم پیدا می‌شن باهات همدردی می‌کنن و به حالت دل می‌سوزونن. اما وقتی بهت تعرض می‌شه، تجاوز می‌شه ولی نمی‌تونی ابرازش کنی و به اطرافیانت بگی مجبوری همش خود خوری کنی، همش فکر، فکر. آدم مگه چقدر تحمل فکر داره؟ همش دلت می‌خواد راجعش با یک نفر حرف بزنی اما نمی‌تونی. چرا؟ چون سنت بالا رفته و خیلی‌ها حرفتو باور نمی‌کنن. یکسری هم که میگن نگاه پیرزن چندین و چند ساله؛ سر پیری و معرکه‌گیری» (کد ‏5)‏
غرق در بی باوری! : این‌گونه به نظر می‌رسید که عمده‌ترین مشکلی که سالمندان در این حوزه دارند انکار مورد آزار واقع شدن آنها از سوی خانواده، دوستان و اطرافیان است. این امر موجب می‌شود زمینه برای متجاوزان سهل‌تر شود؛ زیرا پس از وقوع حادثه کمتر کسی به گزارش سالمندان توجه نشان می‌دهد. یکی از مشارکت‌کنندگان تجربه خود را در این حوزه این‌گونه در اختیار ما می‌گذارد:
«شما بیا برو این مسئولایی که دارن توی حوزه بهزیستی یا چه‌میدونم، پلیس یا پزشکی قانونی کار می‌کنن بگو توی یه خیابون خلوت بهم تجاوز کردن، بر می‌گرده می‌گه برو مادر! خجالت بکش، سنی ازت گذشته، این حرفا. به خدا دیدم که می‌گم» (کد ‏1).‏
دیگری بیان می‌کرد:
«من برای خواهرم تعریف می‌کردم که یک ماشین توی خیابون دنبالم کرده بعد آقا پیاده شده و به بدنم دست زد. خواهرم خیلی خندید. البته که نگفت دروغ می‌گی ولی مسخرش آمد چون خیلی پیرم شاید» (کد ‏13)‏
کاسه چه کنم: فقر و ناداری اقتصادی به بیان شرکت‌کنندگان، عاملی مؤثر در افزایش تجاوز جنسی به سالمندان است. از نگاه آنان افراد در شرایط اقتصادی دشوار ممکن است برای تأمین نیازهای اولیه خود تحت فشار قرار بگیرند. همچنین دیگران نیز در مقابل کمک به آنها رفتارهای خشن و غیرقابل کنترلی نسبت به سالمندان داشته باشند. مصاحبه‌شوندگان معتقد بودند در جوامعی که مشکلات اقتصادی فراوان وجود دارد و شبکه‌های حمایتی اصولاً ضعیف هستند، این موضوع غالباً منجر به تنهایی بیشتر سالمندان شده و آنان را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد زیرا مراقبت و حمایت کافی از آنان وجود ندارد. یکی از مشارکت‌کنندگان بیان می‌کرد:
«آدم اگر دستش جلوی هر کسی دراز نباشه اونم جرأت نمی‌کنه هر غلطی که دلش می‌خواد انجام بده. طرف اول میاد می‌گه من می‌خوام کمکت کنم و دستتو بگیرم چون تنهایی ثواب داره و این حرفا و خودشو خوب نشون می‌ده بعد که یک مدت می‌گذره می‌فهمی که از اول اصلاً قصدش چیز دیگه‌ای بوده» (کد ‏15).‏
دیگری بیان می‌کرد:
«پول خیلی چیز مهمیه. شما فرض کن اصلاً بدترین اتفاقات هم برات بیوفته، آزارت بدن و بهت تجاوز کنن‏...‏ دیگه آخر آخر بدبختی دارم بهتون می‌گم‌ها شما از نظر مالی مشکلی نداشته باشی می‌تونی بری از بهترین پزشک‌ها کمک بگیری، معاینه بشی بری پیش مشاوره، آزمایش‌های که لازم داری انجام بدی. درسته که مورد تجاوز واقع شدی ولی پول می‌تونه از آسیبش کمتر بکنه یا حتی امنیتتو حفظ کنه و بهت تجاوز نشه» (کد ‏4).‏
گریز ناگزیر: عدم توانایی در بیان نیازها، فقدان مهارت اجتماعی، عدم آموزش درباره مرزها، تنش‌های خانوادگی، نقص در حمایت‌های اجتماعی و عدم آگاهی از حقوق فردی از جمله عوامل مؤثری بودند که خطر سوءاستفاده جنسی از سالمندان را بالا می‌بردند. برای نمونه یکی از سالمندان که در بیان گزارش رفتار مراقبش با خانواده‌اش دچار مشکل بود تجربه خودش را اینگونه در اختیار ما قرار داد. او می‌گوید:
«برای اینکه عمل پام موفقیت‌آمیز نبود نمی‌تونستم کارهای خونه انجام بدم. بچه‌هامم که همگی کارمند هستند و نمی‌تونستن بیان برای همین تصمیم گرفتن یک نفر بگیرن که شب بیاد تا صبح یکی هم صبح بیاد تا شب‏...‏ فقط غذا می‌خواستند بپزن و کمی خونه تمیز بکنن. البته زمان‌هایی هم که می‌خواستم تا دستشویی برم زیر دستمو می‌گرفتن‏...‏ تا اینکه متوجه شدم یکیشون از خونم دزدی می‌کنه بدون اینکه چیزی بگم که از قضیه دزدی خبر دارم. گفتم دیگه نمی‌خواد بیایی تایم شب بچه‌هام می‌خوان بیان اولش کمی خواهش و التماس کرد که بیام. اما وقتی دید که قاطع هستم گفت به بچه‌هات می‌گم که داشتی با وسایل خودارضایی می‌کردی و آبروتو می‌برم و‏...‏ خیلی چیزهای دیگه هم گفت البته این واسه زمانی بود که خونه بودم ولی خب الان توی خانه سالمندان شرایط خوبه خدا رو شکر همشون آدم‌های خوبی هستن» (کد‏ 3).‏
دیگری می‌گوید:
«دخترم با یک خانمی صحبت کرده بود که شب‌ها از ساعت 9 بیاد خونمون که شب‌ها پیشم بمونه که تنها نباشم. اما بعد یک مدت نامزدشو می‌آورد خونه پنهانی و با هم توی اتاق ما رابطه داشتن و اصلاً خجالت نمی‌کشیدن که صداشون میاد و حیا نمی‌کردن. منم که عقلم نمی‌رسید باید بهش بگم این کارو نکن من دوست ندارم یک مرد غریبه بیاری توی خونم. تازه تا یک مدت به دخترمم حرف نمی‌زدم گفتم الان اگه بگم پرستار این کارو می‌کنه لابد می‌خواد بگه خیالاتی شدی» (کد ‏15)‏
سپر خاموشی: سکوت و عدم گزارش‌دهی سالمندان در برابر سوءاستفاده‌ها می‌تواند به چندین عامل زمینه‌ای مرتبط باشد که خطر تجاوز جنسی به سالمندان را افزایش می‌دهد. یکی از مشارکت‌کنندگان بیان می‌کرد:
«والا من می‌تونم به جرأت بگم اگه در آینده‌ام، خدایی نکرده؛ زبونم لال، بهم تعرض کنن نمی‌تونم برم گزارش کنم. خب ادم می‌ترسه کسی بفهمه. همه از حال آدم با خبر می‌شن. مردمم که فضول، می‌خوان سر از کارت در بیارن. دیگه نقل محفل مردم می‌شی» (کد ‏10).‏
مشارکت‌کننده دیگری می‌گفت:
«راستش ادم می‌ترسه. اینجور آدما که سالم نیستن. مریضن به‌خدا. یک وقت دیدی طرف اومد بیشتر اذیتت کرد. خیلی هر کی به هر کیه. حالا آدم بره به پلیسم بگه دیگه پلیس که یکسره پیشت نیست. اگه طرف بفهمه رفتی گفتی از کجا معلوم دوباره نیاد سراغت؟» (کد ‏8).‏
دیگری بیان می‌کرد:
«خیلی وقت‌ها شما با طرف در ارتباطی. هر روز می‌بینیش. حالا یا همسایت یا فامیل یا بقالی محل خیلی وقت‌ها هم توی یک شرایطی گیر می‌کنی که نمی‌تونی بگی و حرفی بزنی چون از هر نظر به طرف محتاجی» (کد ‏11).‏
کی به کیه: عدم اطلاع کافی از مسئولان و پلیس در مورد تجاوز جنسی به سالمندان به عنوان یک مسئله جدی اجتماعی می‌تواند به عنوان یک زمینه‌ساز آشکار در سوءاستفاده از سالمندان عمل کند. یکی از مشارکت‌کنندگان تجربه خود را در این حوزه این گونه در اختیار ما می‌گذارد:
«شما بیا برو این مسئولایی که دارن توی حوزه بهزیستی یا چه‌میدونم، پلیس یا پزشکی قانونی کار می‌کنن بگو توی یه خیابون خلوت بهم تجاوز کردن، بر می‌گرده می‌گه برو مادر! خجالت بکش، سنی ازت گذشته، این حرفا. به خدا دیدم که می‌گم» (کد ‏1).‏
بایدهای فراموش شده: از نظر مشارکت‌کنندگان نقص در قوانین و مجازات‌ها به عنوان عاملی زمینه‌ساز در تجاوز جنسی به سالمندان عمل می‌کند. از نظر آنها مجازات‌هایی که برای تجاوز در نظر گرفته می‌شود از سوی مراجع مربوطه به قدر کافی سخت‌گیرانه نیستند. برای نمونه یکی از مشارکت‌کنندگان بیان می‌کرد:
«من اخبار دنبال می‌کنم. طرف به صد نفر مثلاً تجاوز می‌کنه تازه براش 10 سال زندانی می‌دن. البته فکر کنم در شرایط خاصی هم اعدام می‌کنند، حالا اگر بعد تجاوز طرفو بکُشه یا نه» (کد ‏5).‏
دیگری بیان می‌کرد:
«تجاوز جنسی عمل وحشیانه‌ای، حیثیت و زندگی یک فردو ازش می‌گیره. اما وقتی به یک فرد ناتوان، سالمند، دیگه نفس‌های آخرشو داره می‌کشه، تجاوز میشه این دیگه نهایت یک عمل زشت و پلیده و باید سخت مجازات بشه» (کد ‏10).‏
ب) آثار و پیامدها: آزار جنسی سالمندان یکی از مسائل جدی و نادیده‌گرفته‌شده در جامعه است که می‌تواند آثار و پیامدهای عمیقی بر سلامت روانی و جسمانی این گروه سنی داشته باشد. همچنین ترس از آزار جنسی می‌تواند به اشکال گوناگونی تجربه شود. ترس از حضور در مکان‌های عمومی، ترس از حضور به تنهایی در خیابان به منظور کارهای روزمره، ترس استفاده از ماشین‌های مسافربری، ناامیدی نسبت به آینده، اضطراب و ترس، خاطرات تلخ گذشته، گوشه‌گیری و انزوا، قطع ارتباط با خانواده و دوستان، تنفر نسب به فرد آزارگر، تنفر نسبت به جنس مخالف، احساس خجالت و شرمندگی، برچسب زدن به خود، آسیب به هویت شخصی، خدشه‌دار شدن روح و جسم فرد به عنوان یک مادر و یا مادربزرگ و ناامیدی مطلق از جمله مهمترین آثار و پیامدهای کشف شده در این پژوهش بود. به‌علاوه، آزار جنسی می‌تواند ارتباطات اجتماعی سالمندان را تحت تأثیر قرار دهد و احساس امنیت و آرامش آنها را خدشه‌دار کند. آزار جنسی، زبانی، فیزیکی و دیداری از جمله اشکال تجربه شده توسط مشارکت‌کنندگان بود. واحدهای معنایی کشف شده در این حوزه به شرح ذیل است:
هراس از حریم شکنان: امنیت شهری به معنای داشتن امنیت در فضایی است که شهروندان به آسانی و با اطمینان به انجام فعالیت‌های روزانه خود فارغ از هرگونه تهدید و خطر بپردازند. تهدید امنیت سالمندان در شهر جنبه‌های متفاوتی دارد، از مشکل در تردد فیزیکی تا چالش‌ها و مشکلاتی که سلامت روانی آنها را در حضور در فضای شهری تهدیدی می‌کند. در بسیاری از موارد امنیت به شکل‌های مختلف خدشه‌دار می‌شود از جمله مورد آزار جنسی واقع شدن که امنیت جسمی و روحی افراد را هنگام حضور در فضای شهر مختل می‌کند. این اختلال سبب محدود شدن بیشتر تعاملات و به‌ویژه زندگی اجتماعی سالمندان می‌شود. یکی از مشارکت‌کنندگان تجربه مورد آزار واقع شدن خود را در فضای شهری این‌چنین بیان می‌کرد:
«ماشین دربست گرفته بودم بیرون از خونه کار داشتم. به محض سوار شدن راننده شروع کرد به صحبت کردن. اصلاً حس خوبی نگرفتم. یکم که رفتیم یکجایی خلوت سرعت ماشین رو کم کرد و گفت خانم یک لحظه نگاه می‌کنید دیدم لباسش رو در آورده و ‏...‏ داره نشون می‌ده. اینقدر ترسیده بودم که فقط جیغ زدم و فحش بهش دادم. اصلاً یادم نمیاد بهش چی گفتم فقط یادمه فحش دادم و پیاده شدم از ماشین» (کد‏ 9).‏
مشارکت‌کننده دیگری تجربه مشابهی را با شرکت‌کننده قبل داشت. به نظر می‌رسد توسل به این شکل از آزار یکی از مرسوم‌ترین آزارهایی است که زنان سالمند آن را در شهر تجربه می‌کنند و عمدتاً فرد آزارگر غریبه است. حداقل ما گزارشی را در مورد فرد آزارگر که برای سالمند آشنا باشد، در این زمینه نیافتیم. شرکت‌کننده دیگری می‌گفت:
«یک روز توی ایستگاه اتوبوس وایساده بودم منتظر بودم. یک ماشین نگه داشت که یک مرد جوانی توی ماشین بود گفت ببخشید یک لحظه، فکر کردم می‌خواد آدرسی چیزی بپرسه وقتی نزدیک شدم دیدم شلوارشو بیرون کشیده و ‏...‏ بیرون آورده. حالم داشت به هم می‌خورد رومو برگردوندم بعدها فهمیدم نباید واکنش نشون می‌دادم چون این جور آدما مریضن و وقتی جیغ بزنی یا واکنش نشون بدی ارضا می‌شن» (کد ‏5).‏
مشارکت‌کننده دیگر بیان می‌کرد:
«توی خونه نشسته بودم کنار پنجره، یک مرد که ظاهر معقولی هم داشت آمد نشست کنار پنجره، گفت مادر می‌شه یک لیوان آب بهم بدی؟ من هم با عصا و به سختی رفتم از یخچال براش آب آوردم. بعد از اینکه لیوان براش بردم گفت مادر می‌تونم شمارو نیم ساعت صیغه کنم؟ من یک لحظه فکر کردم اشتباه شنیدم و گفتم چی گفتین؟ پیشنهادش رو دوباره تکرار کرد. خیلی عصبانی شدم اعصامو گرفتم سمتش و گفتم اگر همین الان نری‏...‏ داد می‌زنم همسایه‌ها بفهمن‏...‏» (کد ‏4)‏
دیگری بیان می‌کرد:
«من برای شیمی درمانی خواهرم باهاش رفته بودم دکتر، تقریباً تازه شب شده بود. رفته بودم داروخونه، داروهاشو بگیرم که برگردم توی خیابون نزدیک مطب احساس کردم یک مرد دنبالم تقریباً چسبیده پشتم. من سرعتمو تند کردم یهو با پاهاش محکم لگد زد پشتم گفت خیلی‏...‏ من فقط جیغ کشیدم. فکرشو بکن توی یکی از محله‌های خوب و امن شهر این اتفاق برای من افتاد» (کد ‏13).‏
هیولای گذشته: مشارکت‌کنندگانی که تجربه آزار جنسی فیزیکی داشتند؛ گذشته را بسیار دردناک تعریف می‌کردند و از آن تجربه به تلخی یاد می‌کردند. آنان جملگی معتقد بودند وقتی فردی سالمند تجربه آزار جنسی را لمس و درک می‌کند از آن پس او از گذشته بیشتر از آینده می‌ترسد. یکی از مشارکت‌کنندگان در مطالعه این گونه بیان می‌کرد:
«من هنوزم بعضی وقتا می‌ترسم از یک کوچه خلوت تنهایی رد بشم یا حتی وقتی می‌خوام توی خیابون راه برم شیش دانگ حواسمو جمع می‌کنم یا سعی می‌کنم تنها بیرون نرم» (کد ‏2)‏
مصاحبه شونده دیگری می‌گفت:
«من فکر می‌کنم آدم‌های همسن و سال ما که این چیزا رو تجربه نمی‌کنن، واقعاً آدم‌های خوشبختی هستن. من فکر می‌کنم نه‌تنها به جسمت آزار می‌رسونن بلکه روحتم خط خطی می‌کنن و ذهنتو برای مدت‌ها درگیر می‌کنن» (کد‏ 7).‏
دیگری بیان می‌کرد:
«اصلاً دوست ندارم به قبل فکر کنم. دیدین می‌گن با گذشت زمان درد یک خاطره بد، کمرنگ می‌شه؟ یا به قول معروف شنیدین میگن خاک، سردی میاره و وقتی عزیزتو از دست می‌دی و خاکش می‌کنی هی رفته و رفته غمش کم میشه؟ ولی به نظرم دروغه. بعضی از تجربه‌ها اصلاً از تلخیشون کم نمیشه و فکر کردن به قبل و گذشته هی تلخیشو بهت یادآوری می‌کنه» (کد ‏11).‏
حصر خودخواسته: برخی از سالمندان به دلیل تجربه آزار جنسی، از فعالیت‌های اجتماعی و روابط انسانی دوری می‌گزینند. آنان حس می‌کردند که آبرویشان در معرض خطر قرار می‌گیرد و دیگر نمی‌توانند اعتماد کنند یا شرایط را به درستی کنترل کنند. این مسئله منجر به عزلت‌گزینی و خودانزوایی در بین مصاحبه‌شوندگان شده و تأثیر بدی بر کیفیت زندگی آنان گذاشته بود. یکی از مشارکت‌کنندگان در مطالعه می‌گفت:
«من یک مدت احساس می‌کردم همه میدونن که مرد توی کوچه دنبالم کرده و بدنمو لمس کرده. همش پیش خودم می‌گفتم اگر همسایه‌ها دیده باشن آبروم میره واسه خاطر همین بیرون نمی‌رفتم تا چشمم توی چشمشون باز نشه» (کد ‏2)‏
دیگری نیز معتقد بود:
«من همیشه دلم می‌خواست توی خونه بمونم اما دیگه بعد اینکه اذیت شدم نه دوست داشتم کسی بیاد خونم نه دوست داشتم برم خونه کسی و اصلاً دلم نمی‌خواست یک مدت طولانی هیچ کسیو ببینم» (کد‏8)‏
چاق کردن متجاوز: اغلب مشارکت‌کننده‌گان به دلیل ترس از قضاوت شدن و انگ خوردن در جامعه سکوت اختیار کرده ‌بودند. در پاره‌ای از موارد سکوت باعث تکرار آزارگری از سوی فرد آزارگر شده بود. سکوت شرکت‌کنند‌گان باعث افزایش احساس قدرت و جسارت در آزارگران شده بود. به نظر می‌رسد سکوت قربانی به عنوان مهر تأییدی برای ادامه رفتارهای آزارگر تلقی می‌شد. یکی از مصاحبه شوندگان تجربه خود را با ما این‌گونه در میان گذاشت:
«بعد از اینکه مرد همسایمون اذیت کرد و به زور می‌خواست بیاد داخل خونمون، خیلی ترسیده بودم ولی خب پیش هیچ کس حرفی نزدم. حتی به خانوادش هم نمی‌تونستم بگم. درسته حرفی نزدم ولی این به این معنی نبود که دلم می‌خواد اون کارو بکنه. من فقط ترسیده بودم بقیه فکری نکنن که حتماً من یک کاری کردم که اون آمده سمتم و این سکوت من اون‏...‏ پرروتر می‌کرد» (کد ‏5).‏
دیگری نیز تجربه مشابهی با مشارکت‌کننده قبل داشت او نیز بیان می‌کرد:
«عروسی پسر خواهرم بود یک شب قبلش دعوت شده بودیم برای اینکه حنا بذاریم کف دست داماد‏...‏ من موقع برگشتن با یکی از اقوام نزدیکمون که خونشونم نزدیک ما بود برگشتم. اونا منو سر خیابون نزدیک خونمون پیاده کردن‏...‏ توی راه برگشت یک ماشین جلوم نگه داشت مرده گفت خانوم برسونمت من محل نذاشتم و رفتم پیاده شد و دنبالم راه افتاد، من سرعتم زیاد کردم اونم شروع کرد به دویدن‏...‏ بدنمو از پشت لمس کرد من بیشتر دویدم پاهامم خیلی درد می‌کرد تا رسیدم در خونه و کلید انداختم و رفتم داخل. فکر می‌کنم طرف مست بود و تعادل نداشت و گرنه که کارم تموم بود‏...‏ اصلاً جرأت نکردم پیش کسی حرفی بزنم؛ نه خانواده، نه پلیس، نه هیچ‌کس بعد مدت‌ها که گذشت برای خانواده بازگو کردم که اون شب چه اتفاقی افتاد» (کد ‏2).‏
مشارکت‌کننده دیگری بیان می‌کرد:
«من می‌خواستم برم مجلس ختم یکی از آشنایان دورمون که توی راه دو تا مرد برام مزاحمت ایجاد کردن. به هزار جور بدبختی از دستشون نجات پیدا کردم. سریع رفتم توی یک مغازه که باز بود تا دست از سرم بردارن. اما اصلاً به شوهرم نگفتم. ترسیدم از اینکه غیرتی بشه یا ناراحت بشه. گفتم عیب نداره پیش هیچکس حرف نمی‌زنم که اتفاقی نیوفته» (کد ‏12).‏
باران نفرت: تجربه عمیق آسیب‌های روانی یکی از پیامدهای عمیق و گسترده آزار جنسی بود که شرکت‌کنندگان اظهار داشتند. ترس از حضور در مکان‌های اجتماعی، نفرت از جنس مخالف، دلهره و اضطراب از جمله پیامد‌های بود که مشارکت‌کنندگان به طرق مختلف به آن اشاره می‌کردند. یکی از شرکت‌کنندگان از تجربه خود در این‌گونه سخن می‌گفت:
«من تا چند وقت می‌ترسیدم تنها از خونه بیام بیرون، یا با دخترم تماس می‌گرفتم بیاد منو ببره که با هم باشیم، یا شب‌ها همش تپش قلب داشتم» (کد ‏9).‏
دیگری بیان می‌کرد:
«من اصلاً تا یه مدت طولانی اگر کسی توی خیابون می‌دیدم که یکسری شباهت‌هایی با اون داشت صورتمو بر میگردوندم تا نبینمش» (کد ‏2).‏
خورشید خاموش: مصاحبه‌شوندگان از مادر یا مادربزرگی که مورد خشونت جنسی واقع می‌شود تحت عنوان خورشیدی که خاموش می‌شود و نورانی بودن خود را از دست می‌دهد یاد می‌کردند. به‌نظر می‌رسید تجاوز جنسی برای سالمندانی که مادر بودند بیشتر گران تمام می‌شد و احساس خجالت و شرمندگی بیشتری را تجربه می‌کردند. یکی از مشارکت‌کنندگان می‌گفت:
«شما فرض کن سه تا بچه داری و چند تا نوه، بعد آزار ببینی. به‌نظرت چه حسی آدم پیدا می‌کنه؟ آیا می‌تونه توی صورت فرزندش نگاه کنه؟» (کد ‏9).‏
انگ زنی به خود: بسیاری از قربانیان احساس شرم می‌کردند و خود را فردی سرشکسته می‌انگاشتند. حتی اگر خودشان مسئول وقوع حادثه نبودند، اما این حس باعث رنجش آنها می‌شد. به نظر می‌رسید در پاره‌ای از موارد این مسئله به از دست دادن اعتماد بنفس و افزایش انزوا می‌انجامید. یکی از مشارکت‌کنندگان بیان می‌کرد:
«من چون خجالت می‌کشیدم. اصلاً از خونه بیرون نمی‌آمدم، فکر می‌کردن همه قضیه رو می‌دونن و به روم نمیارن. خودمو تقریباً چند هفته توی خونه حبس کرده بودم. احساس می‌کردم و فکرم این بود که حتماً تقصیر خودم بوده که این اتفاق پیش آمده» (کد ‏1).‏

در حال حاضر با افزایش تعداد سالمندان، طولانی شدن عمر و سپری شدن بخش قابل توجهی از زندگی‌های افراد در دوران سوم زندگی، این پرسش به وجود می‌آید که چگونه افراد سالمند می‌توانند سالمندی را با کیفیت بهتری تجربه کنند. نتایج پژوهش‌های پیشین [22، 23] نشان می‌دهد یکی از موانع سالمندی موفق، مورد آزار واقع شدن سالمندان توسط جامعه، دوستان و آشنایان، خانواده و مراقبین است. این آزارها و خشونت‌ها در انواع و اشکال گوناگون، آگاهانه، عامدانه و یا ناآگاهانه رخ می‌دهد. پژوهش‌ها نیز نشان می‌دهد، آزار جنسی یکی از خشونت‌بارترین آزارها و فجایع علیه سالمندان و یک مسئله جدی است که نیازمند توجه و آگاهی جامعه و نهادهای مربوطه است [7، 8].
افراد ممکن است به دلیل کاهش توانایی‌های جسمی و ذهنی [4]، و آن‌چنان که پژوهش حاضر نشان می‌دهد به دلیل وابستگی به دیگران برای مراقبت و حمایت و یا از دست دادن شبکه‌های اجتماعی و حمایتی مورد آزار و اذیت قرار بگیرند. نتایج پژوهش حاضر همسو با تحقیقات پیشین [3، 8، 13] نشان می‌دهد که در معرض آزار قرار گرفتن پیامدهای متفاوتی برای سالمندان دارد. بسیاری از افراد به دلیل ترس از عواقب اجتماعی و فرهنگی، عدم اعتماد به نفس، یا احساس خجالت و شرم، از گزارش آزار جنسی خود، خودداری می‌کنند. این درحالی است که آزار جنسی برای آنها غالباً منجر به تجربه‌های دردناک و دلهره‌آور می‌شود که دارای تأثیرات منفی گسترده ‌و نیازمند حمایت، درمان و مشاوره حرفه‌ای است [10، 15]. واکاوی داده‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد آزار جنسی به‌ویژه در مورد زنان سالمند به شکلی پنهان زیر پوست جامعه وجود دارد.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد عادی‌سازی خشونت، توسط رسانه از طریق ترویج تصویر منفی و ضعیف از سالمندان و عادی‌سازی رفتارهای خشن با سالمندان اتفاق می‌افتد و وقتی این مورد به صورت مستمر و مکرر اتفاق می‌افتد حساسیت جامعه نسبت به آن کاهش یافته و این کاهش همدلی می‌تواند منجر به نادیده گرفتن نیازها و حقوق سالمندان از سوی عامه مردم جامعه شود. به نظر می‌سد این بخش از پژوهش حاضر با نتایج مطالعات شوپن و بیورگارد [3] همسو است.
طبق نتایج، وجود کلیشه‌ها و قضاوت‌های فرهنگی ناشی از فرهنگ غالب مردسالار که اغلب منجر به محدودیت برای زنان می‌شود، در مورد زنان سالمندان نیز وجود دارد و در پاره‌ای موارد حتی پر رنگ‌تر به نظر می‌رسد. این مسئله جسارت بیشتری به آزارگران داده و رنج زنان را افزایش می‌دهد و در نهایت به انزوای بیشتر سالمندان می‌انجامد. در حالی که این منزوی شدن زمینه‌ساز افزایش وقوع آزار جنسی برای آنها می‌شود. پژوهش هنتاتی و ماتوسی [24] بیان می‌کند در فرهنگ عربی و کشورهای شمال آفریقا به دلیل وجود تفاوتی‌های جنسیتی که فرهنگ عربی برای زنان و مردان قائل می‌شود، زنان در محدودیت قرار می‌گیرند و شهروند درجه دو محسوب می‌شوند و در نتیجه زنان سالمند نیز رنج بیشتری را نسبت به مردان سالمند تجربه می‌کنند این‌گونه به نظر می‌رسد که کلیشه‌های جنسی فرهنگی و زن بودن احتمال مورد سوءاستفاده جنسی واقع شدن را بالا می‌برد که این امر همسو با یافته‌های این پژوهش است.
بر اساس یافته‌ها فقر اقتصادی سالمندان و مشکلات ناشی از آن نیز می‌تواند زمینه‌و فرصتی برای سوءاستفاده جنسی از آنها را فراهم آورد. زیرا افزایش فشارهای مالی و کاهش حمایت‌های اجتماعی، آسیب‌پذیری در برابر آزار و خشونت را افزایش می‌دهد. محققان پژوهش حاضر دریافتند سالمندان احساس دریافت حمایت از سیستم‌های حمایتی را ندارند و این امر مقدمه‌ای بر نابسامانی‌های اوضاع و ‌شرایط آنها است. از دید شرکت‌کنندگان ناآگاهی عامه مردم جامعه و وجود فضاهای ناامن شهر نیز در زمینه‌سازی این مورد بی‌تأثیر نبوده است.
در جهان معاصر که چهره غالب زندگی شهری است، وجود شهری که سالمندان در آن احساس امنیت کنند و بدون هیچ تهدید و احساس خطری به فعالیت ‌روزانه خود بپردازند بسیار مهم و حیاتی است. طراحی شهری مناسب و طراحی فضایی عمومی به نحوی که حفظ حریم خصوصی و امنیت سالمندان و دیگر شهروندان را تضمین کند می‌تواند به کاهش آزارجنسی سالمندان منجر شود. همچنین به نظر می‌رسد ایجاد یک سیستم و یا مراکز حمایت از سالمندان قربانی و تقویت نظارت و افزایش پلیس در معابر شهری می‌تواند به کاهش موارد آزار جنسی سالمندان در این حوزه کمک کند.
عدم حمایت خانواده‌ها می‌تواند رنج سالمندان را پس از مورد آزار واقع شدن تشدید کند. برخی از خانواده‌ها می‌پندارند سالمندان به دلیل سن بالا نمی‌توانند مورد آزار جنسی قرار بگیرند و این مسئله باور پذیر نیست. موارد این چنینی ممکن است به دلایلی از جمله عدم آگاهی اعضایی خانواده، یا ترس از مواجهه با واقعیت دلخراش به وقوع بپیوندد.
آزار جنسی تأثیرات بسیار رعب‌آوری برای سالمندان دارد و روان و احساسات آنها را به شدت تحت تأثیر قرار ‌می‌دهد. تجربه ناخوشایند آزار جنسی می‌تواند منجر به ایجاد ترس، اضطراب، افسردگی، احساس خشم و عصبانیت و حتی اختلالات خواب و تغییرات در رفتار و شخصیت فرد می‌شود. در صورت تجربه آزار جنسی، سالمندان با به خاطر آوردن حادثه ناخوشایند مربوط به تجربه‌های ناگوار خود محزون و دچار دلهره ‌می‌شوند که باعث ایجاد استرس و اضطراب در آنها می‌شود. پیامد آن از دست دادن اعتماد به نفس، احساس عدم امنیت و حتی ایجاد حالت‌های ناامیدانه در فرد است.
انزوای اجتماعی یکی از پیامد‌های مهم آزار جنسی است و اغلب سالمندانی که آزار جنسی را تجربه می‌کنند دچار انزوای اجتماعی می‌شوند. این عزلت‌گزینی، افسردگی را نیز به همراه می‌آورد و در نهایت این مورد باعث کاهش شادکامی و رضایت از زندگی در سالمندان می‌شود.
طبق نتایج در برخی از موارد آزار جنسی از سوی شخصی رخ می‌دهد که مسئولیت مراقبت از سالمند را برعهده دارد. این آزار در طیف‌های مختلفی مثل خشونت‌های جسمی، کتک زدن، تحقیرهای کلامی و جنسی رخ می‌دهد. به نظر می‌رسد آزار جنسی توسط مراقبین به علت داشتن قدرت بیشتر مراقبین بر سالمندان اتفاق می‌افتد و البته به نظر می‌رسد عدم توانایی سالمندان در اعلام آزار و همچنین عدم باور و اعتباردهی به شکایت آنها به آزارگری شدت می‌بخشد. همچنین یافته‌ها نشان داد آزارگران سکوت فرد را به عنوان تأییدی برای رفتار خود می‌انگارند. به نظر می‌رسید سکوت در برابر فرد متجاوز، آزارگری و تجاوز را مورد قبول و عادی جلوه می‌دهد و این ممکن است به دیگران پیام دهد که آزار جنسی سالمندان مورد قبول و نادیده گرفتنی است. سکوت در برابر آزار جنسی سالمندان ممکن است باعث ایجاد یک الگوی رفتاری شود که باعث شود دیگران نیز در مواجه با مواردی از این قبیل سکوت کنند. به‌طور کلی این‌طور به نظر می‌رسد که سکوت افراد در برابر آزار جنسی باعث افزایش فرصت‌های آزار جنسی شود. لذا حمایت و پشتیبانی مناسب از سالمندان قربانی آزار جنسی بسیار حائز اهمیت است. ارائه خدمات روان‌شناسی، حمایت اجتماعی، فرصت‌های بازسازی روابط اجتماعی و فرصت‌های شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی می‌تواند بهبود قابل توجهی در زندگی این افراد داشته باشد.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آزار جنسی سالمندان شامل مزاحمت، اغوا و خشونت جنسی است و این افراد به دلایل مختلفی در معرض خطر قرار دارند. بنابراین، سازمان‌ها باید با ارائه منابع آموزشی و استفاده از مشاوران حرفه‌ای، اطلاعات لازم را فراهم کنند. اگر فرد سالمند در خانواده آزار جنسی را تجربه کرده باشد، باید این موضوع جدی گرفته شده و به درستی گزارش شود تا کمک لازم ارائه گردد. حمایت خانواده نیز در این فرایند بسیار مؤثر است.
برای پیشگیری از آزار جنسی سالمندان، خانواده‌ها و مراقبین باید از حقوق آنان آگاه باشند و فضایی امن برای گزارش نشانه‌های آزار ایجاد کنند. این فضا باید به سالمندان اجازه دهد تا بدون ترس از قضاوت، آزادانه صحبت کنند. برگزاری برنامه‌های اجتماعی و تفریحی می‌تواند حس تعلق و امنیت را در سالمندان تقویت کند و همچنین حمایت‌های اقتصادی و خدمات بهداشتی می‌تواند زمینه‌های سوء استفاده را کاهش دهد. با ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان، می‌توان جامعه‌ای امن‌تر برای آنان ساخت.
افزایش آگاهی عمومی در جامعه برای بالا بردن درک و همدلی نسبت به سالمندان و مشکلاتی که ممکن است با آن مواجه شوند، به ویژه سوءاستفاده‌های جنسی، نیز نه تنها به ایجاد فضایی امن‌تر برای سالمندان کمک می‌کند، بلکه موجب می‌شود افراد جامعه بیشتر به حمایت از آنان بپردازند و در صورت مشاهده هرگونه نشانه‌ای از آزار، اقدامات لازم را انجام دهند. با ارتقاء آگاهی و حساسیت اجتماعی، می‌توان به تغییر نگرش‌ها و رفتارها نسبت به سالمندان کمک و از حقوق و کرامت آنها محافظت نمود.

پژوهش حاضر مستخرج از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده سوم مقاله در دانشگاه تبریز است که به تأیید کمیته اخلاق در پژوهش با کد ‏IR.TABRIZU.REC.1403.006‏ رسیده است. نویسندگان حاضر از تمامی شرکت‌کنندگان در پژوهش که صمیمانه در فرآیند پژوهش مشارکت نمودند نهایت سپاسگزاری را اعلام می‌دارند.

نویسندگان اعلام می‌کنند که در این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.

همه نویسندگان در ایده‌پردازی و انجام طرح، همچنین نگارش اولیه مقاله یا بازنگری آن سهیم بوده‌اند و همه با تأیید نهایی مقاله حاضر مسئولیت دقت و صحت مطالب مندرج در آن را می‌پذیرند.

در این پژوهش از هیچ ارگانی کمک مالی دریافت نگردید.

1. Parandin S. The effectiveness of mindfulness-based stress reduction therapy on resilience and perceived stress in older residents of nursing homes. Aging Psychology. 2024;9(4):419-436. [Persian] doi:10.22126/jap.2024.10178.1754
2. Haugan G, Korukcu O, Kabukcuoğlu K, Tufan I, Helvik A. Successful Aging in Turkey: Psychometric properties of the adapted Turkish Successful Aging Scale. Clinical Investigation. 2023;13(4):417-426. doi:10.37532/2041-6792.2023.13(4).417-426
3. Chopin J, Beauregard E. Sexual abuse of elderly victims investigated by the police: From motives to crime characteristics. Journal of Interpersonal Violence. 2021;36(13-14):6722-6744. doi:10.1177/0886260518821456
4. Mikton C, Campo-Tena L, Yon Y, Beaulieu M, Shawar YR. Factors shaping the global political priority of addressing elder abuse: a qualitative policy analysis. Lancet Healthy Longev. 2022;3(8):e531-e539. doi:10.1016/s2666-7568(22)00143-x
5. Payne BK. Understanding elder sexual abuse and the criminal justice system's response: Comparisons to elder physical abuse. Justice Quarterly. 2010;27(2):206-224. doi:10.1080/07418820902763087
6. Ramsey-Klawsnik H. Elder sexual abuse within the family. Journal of Elder Abuse & Neglect. 2003;15(1):43-58. doi:10.1300/J084v15n01_04
7. Hawks RA. Grandparent molesting: sexual abuse of elderly nursing home residents and its prevention. Marquette Elder's Advisor. 2006;8(1):159.
8. Chopin J, Beauregard E. The sexual murderer is a distinct type of offender. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 2019;63(9):1597-1620. doi:10.1177/0306624x18817445
9. Jeary K. Sexual abuse and sexual offending against elderly people: A focus on perpetrators and victims. Journal of Forensic Psychiatry & Psychology 2005;16(2):328-343. doi:10.1080/14789940500096115
10. Flores RJ, Campo-Arias A, Stimpson JP, Chalela CM, Reyes-Ortiz CA. The association between past sexual abuse and depression in older adults from Colombia. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology. 2018;31(1):13-18. doi:10.1177/0891988717743588
11. Cohen M, Levin SH, Gagin R, Friedman G. Elder abuse: disparities between older people's disclosure of abuse, evident signs of abuse, and high risk of abuse. Journal of the American Geriatrics Society. 2007;55(8):1224-1230. doi:10.1111/j.1532-5415.2007.01269.x
12. Malmedal W, Iversen MH, Kilvik A. Sexual abuse of older nursing home residents: a literature review. Nursing Research and Practice. 2015;2015:902515. doi:10.1155/2015/902515
13. Teaster PB, Ramsey-Klawsnik H, Abner EL, Kim S. The sexual victimization of older women living in nursing homes. Journal of Elder Abuse & Neglect. 2015;27(4-5):392-409. doi:10.1080/08946566.2015.1082453
14. Burgess AW, Clements PT. Information processing of sexual abuse in elders. Journal of Forensic Nursing. 2006;2(3):113-120. doi:10.1111/j.1939-3938.2006.tb00069.x
15. Daly JM. Elder Abuse in Long Term Care and Assisted Living Settings. In: Dong X, ed. Elder Abuse: Research, Practice and Policy. Cham: Springer International Publishing; 2017:67-91. doi:10.1007/978-3-319-47504-2_4
16. Shamaskin-Garroway AM, Giordano N, Blakley L. Addressing elder sexual abuse: The critical role for integrated care. Translational Issues in Psychological Science. 2017;3(4):410-422. doi:10.1037/tps0000145
17. Paradiso MN, Rollè L, Trombetta T. Image-Based Sexual Abuse Associated Factors: A Systematic Review. Journal of Family Violence. 2024;39(5):931-954. doi:10.1007/s10896-023-00557-z
18. Zanjari N, Kalantari Banadaki S Z, Sadeghi R, Delbari A. A futures study of the challenges and drivers of population aging in Iran using the scenario analysis technique. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2024;19(2):258-275. [Persian] doi:10.32598/sija.2023.3692.1
19. Grzesiak H. Elderly sexual abuse. Social Work. 2021;36(3):143-160. [Polski] doi:10.5604/01.3001.0015.1536
20. Rostamian A, Rahmani Firozjah A, Abbasi Asfajir A. Sociological explanation of sexual harassment: A case study of the disabled women in Mazandaran Province. Socio-Cultural Strategy. 2020;9(4):125-154. [Persian]
21. Baker PR, Francis DP, Hairi NN, Othman S, Choo WY. Interventions for preventing abuse in the elderly. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016;2016(8):Cd010321. doi:10.1002/14651858.CD010321.pub2
22. Koga C, Hanazato M, Tsuji T, Suzuki N, Kondo K. Elder abuse and social capital in older adults: The Japan gerontological evaluation study. Gerontology. 2020;66(2):149-159. doi:10.1159/000502544
23. Beauregard E, Chopin J, Winter J. Lethal outcome in elderly sexual violence: Escalation or different intent? Journal of Criminal Justice. 2020;71:101704. doi:10.1016/j.jcrimjus.2020.101704
24. Hentati Y, Matoussi K. Violence against Older People: Tunisia, The study was conducted in partnership between: The Arab Woman Organization, The Ministry of Women, Family, Children and Seniors The United Nations Population Fund UNFPA, 2019.
25. Crome P, Moulias R, Sánchez-Castellano C, Tilvis R, Arora A, Busby F, et al. Elder abuse in Finland, France, Spain and United Kingdom. European Geriatric Medicine. 2014;5(4):277-284. doi:10.1016/j.eurger.2014.05.008
26. Khoa BT, Hung BP, Hejsalem-Brahmi M. Qualitative research in social sciences: data collection, data analysis and report writing. International Journal of Public Sector Performance Management. 2023;12(1-2):187-209.