|
بررسی ارتباط بین عوامل اپیدمیولوژیک و شیوع ابتلا به شپش سر (Pediculus capitis) در مدارس ابتدایی دخترانه شهرستان کبودرآهنگ
|
بهروز داوری    ، یوسف علیزاده ، حسن نصیریان* ، امیر حسین ظهیرنیا ، عارف صالح‌زاده ، یونس محمدی ، بهار داوری |
| گروه حشره‌شناسی پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران ، hanasirian@yahoo.com |
|
| واژه‌های کلیدی: شپش سر، مطالعات اپیدمیولوژیک، شیوع |
|
|
متن کامل [PDF 1476 kb]
(251 دریافت)
| چکیده (HTML) (767 مشاهده)
|
نوع مطالعه: تحقیقی |
دریافت: 1403/7/1 | ویرایش نهایی: 1403/12/22 | پذیرش: 1403/7/30 | انتشار: 1403/10/1
|
|
|
|
|
|
|
متن کامل فارسی: (320 مشاهده) |
مقدمه
انسان سالم یکی از سرمایه‌های اصلی در توسعه و پیشرفت هر کشوری محسوب می‌شود. اگر در سلامتی مردم یک جامعه مشکلی رخ دهد موجب سلب آسایش و نشاط در جامعه خواهد شد. ازجمله مواردی که می‌تواند سلامت جامعه را تهدید کند، آلودگی‌های انگلی به‌ویژه آلودگی به انگل‌های خارجی است و به عنوان یک معضل بهداشتی مطرح است. از جمله این آلودگی‌های انگلی، شپش سر است. شپش سر یکی از شایع‌ترین آلودگی انگلی مرتبط با انسان است [1، 2]. این انگل اکتوپارازیت اجباری بوده و به‌طور عمده از طریق تماس مستقیم انتقال می‌یابد [3] و برای بقای و ادامه چرخه زندگی تنها در بدن میزبان انسانی قادر به ادامه سیکل حیاتی خود است.
وضعیت نامطلوب اقتصادی-اجتماعی، تراکم جمعیت، پایین بودن سطح استاندارد زندگی، فقر بهداشتی و جنسیت در اشاعه ابتلا مؤثر است [4]. عوارض بلندمدت آلودگی منجر به خارش طولانی مدت پوست سر، پوسته پوسته شدن و سپس زخم شدن و در نهایت باعث ایجاد عفونت خواهد شد. علاوه بر علائم بالینی و عوارض آن، خارش شبانه و بی‌خوابی ایجاد شده باعث افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌گردد [5]. ابتلا به شپش گسترش جهانی داشته و معضل مهم بهداشتی کشورهای فقیر و پیشرفته است. سالانه در کشور ایالات متحده امریکا، حدود 12-6 میلیون نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک شیوع ابتلا به شپش سر در قاره آسیا 0.7% الی 59% برآورد شده است [6]. شیوع ابتلا در کشورهای ترکیه 6.8%، بلژیک 8.9%، برزیل 35% و استرالیا 13% گزارش شده است. در ایران نیز به دلایلی مانند افزایش بی‌رویه جمعیت، مهاجرت به شهرها و ایجاد حاشیه‌نشینی و شهرک‌های اقماری با حداقل امکانات بهداشتی و رفاهی، این معضل بهداشتی در کنار سایر بیماری‌های واگیر در پاره‌ای از مناطق در حال بروز و خودنمایی است [7].
مطالعات زیادی درباره میزان شیوع در میان دانش‌آموزان انجام شده است. از جمله میزان شیوع در دانش‌آموزان دختر مقطع ابتدایی شهرستان قهاوند 17.8% و شهرستان درود 10.5% گزارش شده است [7، 8]. همچنین مطالعات زیادی درباره عوامل اپیدمیولوژیک مؤثر بر شیوع ابتلا در مدارس ابتدایی انجام شده است. اما تا کنون تنها یک مطالعه درباره میزان تأثیر و روند عوامل اپیدمیولوژیک مؤثر بر شیوع ابتلا در مدارس انجام شده است [10]. به همین منظور، مطالعه حاضر با هدف بررسی ارتباط بین عوامل اپیدمیولوژیک و شیوع شپش سر در مدارس ابتدایی دخترانه شهرستان کبودرآهنگ در سال تحصیلی 1402-1401 طراحی و انجام شد.
روش بررسی
این پژوهش به‌صورت مشاهده‌ای و مقطعی انجام گرفت. جمعیت تحت مطالعه را دانش‌آموزان دختر مقطع ابتدایی (اول تا ششم) شهرستان کبودرآهنگ در سال تحصیلی 1402-1401 تشکیل دادند. در این مطالعه تمام دانش‌آموزان دختر مقطع ابتدایی شهرستان کبودرآهنگ حاضر در کلاس که 1427 نفر بودند، مورد معاینه قرار گرفتند. در این تحقیق فرم اطلاعات حاوی سؤالاتی در خصوص سن، جنسیت و پایه تحصیلی دانش‌آموزان، سطح تحصیلات پدر و مادر، شهرستان محل سکونت، تعداد افراد خانوار، تعداد دفعات حمام رفتن در هفته، داشتن و استفاده از شانه شخصی، سابقه قبلی بیماری و نوع و حالت موی سر دانش‌آموزان مورد استفاده قرار گرفت که توسط مجری طرح و همکاران متشکل از 5 نفر با تخصص حشره‌شناسی پزشکی و انگل‌شناسی بر اساس اطلاعات پرونده دانش‌آموزان و یا پرسش از آنان تکمیل شد. تشخیص آلودگی بر اساس معیارهای استاندارد شناسایی ابتلا بود که در کتابچه راهنمای مبارزه با شپش در مدارس و آخرین دستورالعمل موجود در درمان پدیکلوزیس منتشر شده از سوی معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موجود است. به همین منظور پشت گوش‌ها و اطراف پس گردن دانش‌آموزان برای وجود احتمالی شپش سر و تخم‌های آن در نور کافی و به مدت چند دقیقه به‌دقت بررسی شد. اطلاعات دانش‌آموزان مورد مطالعه از طریق پرسشنامه موجود در چک لیست به‌دست آمد. در بررسی میکروسکوپی تخم‌های زنده شپش سر براق بوده و دارای رنگ قهوه‌ای مایل به زرد است و تخم‌های مرده، دارای رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه دیده می‌شود. پوسته‌های فاقد تخم، سفید و نیمه شفاف بوده و فاقد اوپرکولوم هستند. ذره‌بین جهت تشخیص تخم شپش سر با شوره سر، پیدرای سفید و پیدرای سیاه به‌کار می‌رود. رنگ برجستگی‌ها در پیدرای سیاه قهوه‌ای و در پیدرای سفید به رنگ سفید و روشن است. شوره سر سفید رنگ بوده و کراتینی است.
ملاحظات اخلاقی
فرم رضایتنامه شرکت در مطالعه توسط کلیه والدین تکمیل گردید. کلاس‌های آموزشی جهت توجیه والدین دانش‌آموزان جهت شرکت در طرح در مدارس تعیین شده جهت اجرای طرح تشکیل شد. در صورت مشاهده موارد مثبت شپش سر در دانش‌آموز مورد مطالعه، فقط مسئول مستقیم دانش‌آموز و والدین آنها از ابتلا ایشان مطلع شدند.
تجزیه و تحلیل آماری
به منظور بررسی ارتباط شیوع ابتلا به شپش سر با متغیرهای تحت مطالعه از آزمون کای‌اسکوار استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 استفاده شد. سطح معنی‌داری در کلیه موارد کمتر از 0.05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
نتایج وضعیت ابتلا به شپش سر در دانش‌آموزان دختر مقطع ابتدایی شهرستان کبودرآهنگ در سال تحصیلی 1402 -1401 در جدول 1 خلاصه شده است. در این مطالعه 1427 دانش‌آموز مورد بررسی قرار گرفت و 272 نفر آلوده به شپش سر شناسایی شد؛ لذا میزان شیوع ابتلا به شپش سر در بین این دانش‌آموزان 19.1% بود. بیشترین و کمترین میزان شیوع ابتلا به ترتیب در سن 11 سال (پایه تحصیلی پنجم) (34.7%) و 12 سال (پایه تحصیلی ششم) (10.7%) بود. همچنین تفاوت معنی‌دار در میزان ابتلا به شپش سر در سطوح تحصیلات پدر و مادر، تعداد افراد خانواده، استفاده از شانه شخصی، دفعات استحمام در هفته و سابقه قبلی بیماری مشاهده شد (0.05p<). ولی میزان ابتلا بین اندازه و حالت و نوع موی سر دانش‌آموزان تفاوت آماری نداشت.
بحث و نتیجه‌گیری
میزان شیوع ابتلا به شپش سر در بین دانش‌آموزان دختر مقطع ابتدایی شهرستان کبودرآهنگ 19.1% بود. در مطالعات دیگر این میزان در دانش‌آموزان دختر مقطع ابتدایی 13.3% (قم 1395)، 12.4% (مشکین‌شهر 1397)، 13.6% (مشهد 1397)، 10.5% (دورود 1400) و 17.8% (قهاوند 1400) گزارش شده است. همچنین شیوع در بین کلیه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی 29.4% (قم 1395) و 28.9% (کارون 1396) گزارش شده است [7، 8، 10]. میزان شیوع ابتلا به شپش سر در کشور آرژانتین 42.7% بود که در میان پسران 28.4% و دختران 53.6% گزارش شد [11]. در مطالعه‌ای در کشور ترکیه میزان شیوع ابتلا به شپش سر در سال 2013 در میان دانش‌آموزان 13.1% گزارش شد که به ترتیب در میان پسران 0.86% و دختران 25.2% بود [12]. در مطالعه‌ای که در سال 2018 در بین دانش‌آموزان مدارس ابتدایی شهر مکه انجام شد، میزان شیوع ابتلا به شپش سر 31.2% در رده سنی 15-6 سالگی گزارش شد که میزان شیوع ابتلا در میان پسران 1.7% و دختران 29.5% بود [13].
تأثیر سن/پایه تحصیلی دانش‌آموزان، سطح تحصیلات پدر و مادر، تعداد افراد خانواده، دفعات استحمام در هفته، استفاده از شانه شخصی و سابقه قبلی بیماری در ابتلا به شپش سر در میان دانش‌آموزان در مطالعه حاضر با اختلاف آماری معنی‌داری مشهود بود. همچنین عدم تأثیر اندازه و حالت و نوع موی سر در ابتلا به شپش سر در میان این افراد دیده شد. همانند مطالعه حاضر، باریک‌آبی و همکاران تأثیر پایه تحصیلی و سطح تحصیلات پدر و دفعات استحمام در هفته در ابتلا به شپش سر در میان دانش‌آموزان را گزارش نمودند. همچنین در مطالعه آنها همانند مطالعه حاضر عدم تأثیر اندازه و حالت و نوع موی سر، ولی برخلاف مطالعه حاضر، عدم تأثیر سطح تحصیلات مادر و تعداد افراد خانواده گزارش شد [7]. در مطالعه حاجیلویی و همکاران تأثیر سطح تحصیلات پدر و مادر، اندازه و حالت و نوع موی سر در ابتلا دانش‌آموزان و همچنین عدم تأثیر پایه تحصیلی، تعداد افراد خانواده، استفاده از شانه شخصی و سابقه قبلی بیماری در ابتلا گزارش شد [8]. به منظور پیشگیری از ابتلا به شپش رعایت بهداشت فردی مهمترین تأثیر را دارد. اهمیت متغیرهای تعداد افراد خانواده، سطح تحصیلات پدر و مادر، وجود امکانات حمام کردن، دخالت مربی بهداشت و دفعات استحمام و شستشوی مو بیشتر از متغیرهای سطح درآمد خانواده، نوع و طول مو و سن و سطح تحصیلات دانش‌آموزان است. دفعات شستشوی مو، تحصیلات پدر و مادر و درگیری مربی بهداشت از عواملی هستند که به ترتیب بیشترین تأثیر را بر میزان ابتلا دارند [1].
نتایج مطالعه حاضر حاکی از افزایش میزان ابتلا به شپش سر در پایه پنجم تحصیلی، در تحصیلات کمتر پدر و مادر، در خانواده‌های 3-2 نفره، در دفعات استحمام 2 بار در هفته، در صورت عدم استفاده از شانه شخصی و داشتن سابقه قبلی بیماری بود. از دلایل شیوع کمتر ابتلا در برخی مقاطع بالاتر می‌توان به تفاوت آگاهی دانش‌آموزان در مقاطع مختلف و افزایش آن به تناسب افزایش سن و مشاهده موارد ابتلا میان دوستان و اطرافیان دانش‌آموز باشد [10، 14]. به عنوان مثال در این سنین، شاهد آغاز رفتارهای استقلال گرایانه در زمینه نظافت شخصی و استحمام در کودکانی هستیم که ممکن است هنوز مهارت و توانایی کافی در این موارد را کسب نکرده باشند [15]. البته پایه تحصیلی تنها ملاک مؤثر در ابتلا نبوده و نمی‌توان نتیجه گرفت که همواره با افزایش سن دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی، درصد شیوع کاهش و یا افزایش یابد [5، 14]. شاید این نتایج به دلیل این باشد که دانش‌آموزان در بعضی پایه‌های تحصیلی فراغت کمتری برای رعایت بهداشت فردی داشته باشند و یا والدین به دلیل رفتارهای استقلال گرایانه فرزندشان، کمتر به بهداشت آنها رسیدگی نمایند. لذا باید آموزش آنها در دستور کار مربیان بهداشت مدارس قرار گیرد. در مجموع میزان شیوع ابتلا به شپش سر در بین دانش‌آموزان مقطع ابتدایی پدیده‌ای چند بُعدی است که نیاز به مطالعات بیشتر در گستره جمعیتی وسیع‌تر وجود دارد که تمام این عوامل را به طور جداگانه مورد بررسی قرار دهد.
همچنین افزایش سطح تحصیلات پدر و مادر و خود دانش‌آموزان تأثیری ویژه در افزایش سطح سواد خودمراقبتی و پیشگیری از ابتلا به شپش سر در میان دانش‌آموزان دارد. بدین ترتیب اولویت بعدی مربیان بهداشت مدارس آموزش دانش‌آموزان در جهت افزایش سطح سواد خودمراقبتی است. برای پیشگیری و درمان ابتلا به شپش سر، حفظ سلامت جسمی و روحی و تشخیص و درمان به موقع افراد آلوده بسیارمهم است. ارائه برنامه‌های آموزشی مناسب برای والدین و معلمان توسط متخصصان نظام سلامت کشور در مورد نحوه انتقال شپش سر، عوامل خطرآفرین، اهمیت تشخیص زودهنگام و راهبردهای مدیریت مؤثر برای افزایش سطح آگاهی سلامت جامعه و ارتقای سطح سلامت دارای اهمیت ویژه است. برای پیشگیری از ابتلا و گسترش عفونت، کاهش انتقال آلودگی از اقدامات ضروری و اساسی است. درمان شامل برداشتن شپش با شانه‌های مخصوص و استفاده از شپش‌کش است. تمام اعضای خانواده باید درمان شوند. شانه مو نباید مشترک باشد [2].
افزایش سطح آگاهی دانش‌آموزان تأثیری ویژه در افزایش سطح سواد خودمراقبتی و پیشگیری از ابتلا به شپش سر در میان آنها دارد. بدین ترتیب اولویت بعدی مربیان بهداشت مدارس باید آموزش دانش‌آموزان در جهت افزایش سطح سواد خودمراقبتی باشد.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده دوم است که با کد IR.UMSHA.REC.1401.700 در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی همدان ثبت شده است. نویسندگان بر خود لازم می‌دانند که از شرکت‌کنندگان در این مطالعه تشکر نمایند.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌کنند که در این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
سهم نویسندگان
همه نویسندگان در ایده‌پردازی و انجام طرح، همچنین نگارش اولیه مقاله یا بازنگری آن سهیم بوده‌اند و همه با تأیید نهایی مقاله حاضر مسئولیت دقت و صحت مطالب مندرج در آن را می‌پذیرند.
منابع مالی
در این پژوهش از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی همدان با کد 140109298598 کمک مالی دریافت گردید.
References
- Nasirian H. Monitoring the impact, trends, and impact levels of factors affecting Pediculus capitis infestation in primary school students: An illustrative scale of evidence review. Journal of Public Health. 2024;32(8):1479-1557. doi:10.1007/s10389-023-01863-y
- Nasirian H, Ahmadi SAY. Pediculus capitis (Anoplura: Pedicullidae) infestation in preschool and primary school students and the community: A global-scale evidence review. International Journal of Tropical Insect Science. 2024;44(2):441-536. doi:10.1007/s42690-023-01129-w
- Serrano L, Decesar LS, Pham L. Evaluation of the efficacy and safety of 1% sodium chloride (LiceFreee Spray) against 1% permethrin crème rinse on head lice infested individuals. Pharmacology & Pharmacy. 2013;4(2):266-273. doi:10.4236/pp.2013.42038
- Amanzougaghene N, Fenollar F, Raoult D, Mediannikov O. Where are we with human Lice? A review of the current state of knowledge. Frontiers in Cellular and Infection Microbiology. 2019;9:474. doi:10.3389/fcimb.2019.00474
- Motevalli Haghi S, Rafinejad J, Hosseni M. Epidemiology of pediculosis and its associated risk factors in primary-school children of Sari, Mazandaran Province, in 2012-2013. Journal of Health and Hygiene. 2014;4(4):339-348. [Persian]
- Falagas ME, Matthaiou DK, Rafailidis PI, Panos G, Pappas G. Worldwide prevalence of head lice. Emerging Infectious Diseases. 2008;14(9):1493-1494. doi:10.3201/eid1409.080368
- Barik-Abi S, Davari B, Nasirian H. Investigation of factors affecting head lice (Pediculus humanus capitis) infestation prevalence and evaluation of permethrin 1% and dimethicone 4% for its treatment in primary girl students in Doroud County. Journal of Zabol Medical School. 2022;5(1):15-23. [Persian] doi:10.18502/jzms.v5i1.10320
- Hajiloie T, Zahirnia AH, Nasirian H, Davari B. Prevalence of head lice infestation and its associated factors among female primary school students in Ghahavand County and compared with the previous studies. Qom University of Medical Sciences Journal. 2022;15(10):684-695. doi:10.32598/qums.15.10.2441
- Zahirnia A, Aminpoor MA, Nasirian H. Impact and trend of factors affecting the prevalence of head lice (Pediculus capitis) infestation in primary school students. Chulalongkorn Medical Journal. 2021;65(4):359-368. doi:10.58837/CHULA.CMJ.65.4.1
- Mohammadi ME, Motevalli-Haghi SF, Rafinejad J, Yazdani-Charati J, Hosseini-Vasoukolaei N, Dehghan O. Prevalence of pediculosis and associated risk factors among elementary school females in Mashhad, Iran, during 2017-2018. Archives of Hygiene Sciences. 2019;8(4):245-252. doi:10.29252/ArchHygSci.8.4.245
- Gutiérrez MM, González JW, Stefanazzi N, Serralunga G, Yañez L, Ferrero AA. Prevalence of Pediculus humanus capitis infestation among kindergarten children in Bahía Blanca city, Argentina. Parasitology Research. 2012;111(3):1309-1313.
doi:10.1007/s00436-012-2966-y
- Gulgun M, Balci E, Karaoğlu A, Babacan O, Türker T. Pediculosis capitis: prevalence and its associated factors in primary school children living in rural and urban areas in Kayseri, Turkey. Central European Journal of Public Health. 2013;21(2):104-108. doi:10.21101/cejph.a3750
- Mohamed K, Elmubarak A, Zaghloul D, Zahrani M, Jefri M, Alfaqih K, et al. Prevalence of head lice (Pediculus humanus capitis) infestation among pupils in elementary schools in Makkah, Saudi Arabia. International Journal of Medical Research & Health Sciences. 2018;7(8):66-76.
- Saghafipour A, Zahraei-Ramazani A, Vatandoost H, Mozaffari E, Rezaei F, KaramiJooshin M. Prevalence and Risk factors associated with head louse (Pediculus humanus capitis) among primary school girls in Qom Province, central Iran. Journal of Pediatric Perspectives. 2018;6(4):7553-7562. doi:10.22038/ijp.2018.28112.2434
- Tarkhasi M, Tazari S, Eghbali S, Hosseinzadeh A, Rastaghi S, Naemi H. Assessment of prevalence of Pediculus capitis and its effective factors in elmentery schools of sabzevar (Descriptive-cross sectional study). Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2018;25(3):287-296. [Persian]
|
|
| ارسال پیام به نویسنده مسئول |
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
|
Ethics code: IR.UMSHA.REC.1401.700
Davari B, Alizadeh Y, Nasirian H, Zahirnia A H, Salehzadeh A, Mohammadi Y et al . Investigating the relationship between epidemiological factors and the prevalence of head lice infestation (Pediculus capitis) in girls' primary schools in Kabudarahang County. EBNESINA 2024; 26 (4) :97-105 URL: http://ebnesina.ajaums.ac.ir/article-1-1361-fa.html
داوری بهروز، علیزاده یوسف، نصیریان حسن، ظهیرنیا امیر حسین، صالح‌زاده عارف، محمدی یونس و همکاران.. بررسی ارتباط بین عوامل اپیدمیولوژیک و شیوع ابتلا به شپش سر (Pediculus capitis) در مدارس ابتدایی دخترانه شهرستان کبودرآهنگ. ابن سينا. 1403; 26 (4) :97-105 URL: http://ebnesina.ajaums.ac.ir/article-1-1361-fa.html
|
