مقدمه

وضعیت بدنی مطلوب، هماهنگی نسبی بخش‌های مختلف بدن با یکدیگر است. به‌طوری‌که فعالیت‌های عضلانی در کمترین حد خود و بدن در حداقل خستگی و درد و حداکثر کارایی خود است [‏1‏]. انحراف از وضعیت دلخواه قامتی نه فقط از لحاظ ظاهری ناخوشایند است، بلکه بر کارایی عضلات تأثیر منفی گذاشته و منجر به افزایش مصرف انرژی و مهمتر این‌که فرد را مستعد آسیب‌های اسکلتی-عضلانی و بروز ناهنجاری‌های وضعیتی می‌کند [‏2‏]. میزان شیوع ناهنجاری‌های اسکلتی-عضلانی در دانش‌آموزان ‏11‏ تا ‏15‏ سال بالاست، به‌طوری‌که شیوع سر به جلو ‏9.83‏% و کیفوز ‏10‏% است [‏3‏]. در یک بررسی دیگر میزان شیوع ناهنجاری‌های شانه گرد و شانه‌های جلوتر از حد طبیعی در کودکان ‏10‏ تا ‏12‏ سال به ترتیب ‏56‏ و ‏61‏% گزارش شده است [‏4‏]. دانش‌آموزان در نتیجه عواملی نظیر فقر حرکتی، مناسب نبودن میز و نیمکت مدارس با قد دانش‌آموزان، وزن کوله پشتی، نشستن طولانی‌مدت در کنار تلویزیون، موبایل و سرگرمی‌های ویدیویی در معرض ناهنجاری‌های وضعیتی از جمله سندروم متقاطع فوقانی ‏(UCS)‏[1] قرار می‌گیرند [‏5‏]. جاندا^[2] ‏UCS‏ را نوعی الگوی عدم تعادل عضلانی معرفی کرده است که به عنوان سندروم پروگزیمال یا سندروم متقاطع کمربند شانه‌ای^[3] نیز نامیده می‌شود که در آن سفتی بخش فوقانی عضله ذوزنقه‌ای و گوشه‌ای در سمت پشتی با سفتی عضلات سینه‌ای بزرگ و کوچک متقاطع است. همچنین ضعف خم‌کننده‌های عمقی گردن در سمت جلو با ضعف بخش میانی و تحتانی عضله ذوزنقه‌ای متقاطع است [‏6‏]. تغییرات وضعیتی خاصی در ‏UCS‏ دیده شده است که در برگیرنده وضعیت سر به جلو، افزایش لوردوز گردنی و کیفوز پشتی، شانه‌های بالا آمده و به هم نزدیک شده (پروترکشن کتف‌ها) و چرخش یا دور شدن و بالدار شدن کتف‌ها است [‏7‏]. این الگوی عدم تعادل عضلانی باعث اختلال عملکرد به‌ویژه در مفاصل اطلسی-پس‌سری، مهره چهارم و پنجم گردن، مفصل گردنی-سینه‌ای، مفصل گلنوهومرال و مهره‌های چهار و پنج پشتی می‌شود [‏6‏]. کیفوز سینه‌ای غیرطبیعی و تغییراتی که در بیومکانیک مفصل شانه در ‏UCS‏ به وجود می‌آید به درد ناحیه شانه و قفسه سینه منجر می‌شود [‏8‏]. از طرفی به دلیل وضعیت سربه‌جلو در این سندروم، بار اضافی بر مهره‌های ناحیه گردن اعمال شده، تعادل و وضعیت سر مختل و باعث درد ارجاعی در سر، درد گردن و درد در ناحیه فک می‌گردد [‏9‏].
نقش اساسی استخوان کتف در فعالیت طبیعی شانه کاملاً پذیرفته شده است. توالی فراخوانی عضلات و شدتی که هرکدام از عضلات در حین حرکت دارند، برای حرکت هماهنگ کتف و بالا بردن سر استخوان بازو بسیار مهم است. تعامل کینماتیکی بین کتف و بازو، به عنوان ریتم کتفی بازویی نامیده می‌شود [‏10‏]. در طی ابداکشن کامل بازو، به ازای هر دو درجه حرکت در مفصل شانه، یک درجه حرکت در مفصل کتفی سینه‌ای صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر در ‏180‏ درجه ابداکشن شانه، ‏120‏ درجه حرکت در مفصل شانه و ‏60‏ درجه در مفصل کتفی-سینه‌ای صورت می‌گیرد [‏10‏]. با توجه به ارتباط متقابل میان ناهنجاری‌های وضعیتی مختلف در ناحیه یک چهارم فوقانی بدن می‌توان انتظار داشت که هرگونه تغییر در وضعیت ستون فقرات به تغییر در وضعیت قرارگیری کتف [‏11‏] و اختلال در ریتم کتفی بازویی منجر شود [‏12‏]. به عبارت دیگر، برهم خوردن این ریتم، به دلیل کاهش یا افزایش میزان حرکت در مفاصل شانه یا کتفی-سینه‌ای اتفاق می‌افتد [‏10‏].
اهمیت وضعیت قرارگیری کتف روی قفسه سینه به این دلیل است که تغییر وضعیت نرمال آن موجب افزایش کیفوز پشتی، اختلال بیومکانیکی در عضلات ناحیه کتف و سینه [‏13‏]، تغییر در ترتیب حرکات اندام فوقانی، کاهش فضای ساب‌آکرومیال، بروز اختلالات حرکتی و همچنین اختلالات مفصل شانه می‌شود. در واقع، ناتوانی کتف در حفظ وضعیت و اختلال در ارتباطش با مفصل شانه و عضلات مرتبط، موجب آسیب یا وضعیت بدنی غیرنرمال خواهد شد [‏14‏]. همچنان که غفوری و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که بین عملکرد عضلات شانه، گردن و تنه با اختلالات مفصل گلنوهومرال در نظامیان با و بدون ‏UCS‏ اختلاف معناداری وجود دارد [‏15‏]. مطالعه خسروی و همکاران نیز که روی دختران با و بدون ‏UCS‏ صورت گرفت، نشان داد دختران سالم نسبت به دختران دارای سندروم در متغیرهای تعادل ایستا، تعادل پویا و حس عمقی مفصل شانه وضعیت بهتری داشتند [‏16‏]. در واقع، بروز اختلال در یک موضع و به دنبال آن تغییرات به‌وجود آمده در مفاصل و عضلات آن ناحیه، از طریق یک عکس‌العمل زنجیره‌ای به نواحی دیگر بدن منتقل می‌شود و بر مفاصل و عضلات مختلف تأثیر می‌گذارد [‏12‏]. در دانش‌آموزان به دلیل طولانی بودن و وضعیت غلط نشستن و استفاده تکراری از اندام‌های فوقانی، احتمال به هم خوردن تعادل عضلات در یک‌چهارم فوقانی بدن وجود دارد که گمان می‌رود سبب افزایش تنش عضلانی و درد در این نواحی شود. با توجه به مطالب عنوان شده شیوع ناهنجاری‌های اندام فوقانی به‌ویژه ‏UCS‏ در دانش‌آموزان بالا است. بررسی تحقیقات پیشین نشان می‌دهد که اکثر مطالعات تأثیر پروتکل‌های اصلاحی روی این سندروم را بررسی کرده‌اند و به نظر می‌رسد مطالعه‌ای در خصوص عوارض احتمالی ‏UCS‏ از جمله درد، تغییر موقعیت و کینماتیک استخوان کتف و اختلال در حرکات کمربند شانه‌ای و استخوان بازو به ویژه ریتم کتفی بازویی روی دانش‌آموزان با و بدون ‏UCS‏ انجام نشده است. بنابراین در مطالعه حاضر به مقایسه درد و ریتم کتفی بازویی در دانش‌آموزان دختر با و بدون سندروم متقاطع فوقانی پرداخته شد.

روش بررسی

روش تحقیق حاضر توصیفی و از نوع علی- مقایسه‌ای بود که داده‌های آن به صورت کمّی جمع‌آوری شد. جامعه آماری این پژوهش را دانش‌آموزان دختر ‏12‏-‏10‏ ساله شهر خلخال در سال تحصیلی ‏1402‏-‏1401‏ تشکیل دادند. حداقل حجم نمونه با استفاده از تحقیقات قبلی [‏17‏] و از طریق از نرم‌افزار ‏G‏*‏Power‏ (توان آزمون ‏0.95‏، آلفای ‏0.05‏ و اندازه اثر ‏0.25)‏ تعداد ‏30‏ نفر در هر گروه برآورد شد. این تعداد آزمودنی به صورت هدفمند و بر اساس معیارهای ورود به پژوهش و پس از تکمیل پرسشنامه پزشکی و اخذ رضایت از والدین و دانش‌آموزان جهت شرکت در پژوهش، از بین داوطلبان انتخاب شدند. بدین ترتیب که با استفاده از صفحه شطرنجی که چهارچوبی مستطیل شکل با ابعاد ‏1.5‏ در ‏2‏ متر است و دارای دو پایه صاف موازی است و با استفاده از نوارهایی مثل سیم یا طناب به صورت شطرنجی مدرج (به شکل مربع‌هایی به ضلع ‏5‏ سانتی‌متر) کادربندی شده است، از نمای جانبی، تست ‏UCS‏ توسط آزمونگر که در حدود ‏3‏ الی ‏4‏ متری روبروی صفحه می‌ایستاد، گرفته شد. آزمودنی‌ها با حداقل لباس در وضعیت ایستاده و با پای برهنه در پشت صفحه شطرنجی قرار گرفتند. آزمودنی‌هایی که وضعیت سر، گردن، شانه و پشتشان از خط عمودی مرجع صفحه شطرنجی (خط شاقول) خارج شده بود، مبتلا به ‏UCS‏ تشخیص داده شدند. بدین شکل افرادی که سندروم را داشتند از افراد سالم جدا شدند و در دو گروه ‏30‏ نفره سالم و مبتلا به سندروم تقسیم شدند. جهت تخصیص افراد مبتلا به سندرم، ارزیابی‌های کمّی وضعیت سر، شانه و قوس پشتی انجام گردید و افراد دارای معیارهای مربوط به ‏UCS‏ در گروه نابهنجار قرار گرفتند.
معیارهای ورود به تحقیق شامل دانش‌آموزان دختر با دامنه سنی ‏10‏ تا ‏12‏ سال، وجود ‏UCS‏ (شانه به جلو بیشتر از ‏52‏ درجه، سر به جلو بیشتر از ‏46‏ درجه و کیفوز بیشتر از ‏42‏ درجه) [‏16‏]، رسیدن به بلوغ و عدم ابتلا به هایپرموبیلیتی[4]، عدم سابقه شکستگی و جراحی در اندام فوقانی، عدم وجود بیماری‌ها یا اختلالات مادرزادی ستون فقرات، شرکت داوطلبانه در تحقیق و عدم شرکت در برنامه مداخله‌ای یا تمرینی در طول تحقیق بود. معیارهای خروج از تحقیق شامل عدم همکاری افراد در انجام صحیح آزمون‌ها و داشتن شاخص توده بدنی غیرنرمال بود.
قبل از انجام آزمون‌ها، توضیحات لازم در مورد ارزیابی‌ها برای والدین و آزمودنی‌ها ارائه شد. اندازه‌گیری ویژگی‌های آنتروپومتریک شامل قد، وزن، شاخص توده بدنی و ارزیابی‌های بعدی با رعایت کامل اصول اخلاقی در یک سالن ورزشی سرپوشیده و با دمای محیطی مناسب و نور کافی و حفظ پروتکل‌های بهداشتی با حضور آزمودنی‌های مورد نظر انجام گرفت. برای اندازه‌گیری زوایای سر به جلو، کیفوز و شانه به جلو، آزمودنی‌ها از ناحیه بالای کمر بدون پوشش بودند. جهت ارزیابی قد از استادیومتر، برای سنجش وزن از ترازوی دیجیتال استفاده شد و شاخص توده بدنی با تقسیم وزن (به کیلوگرم) بر مجذور قد (به متر) محاسبه شد.
پس از شناسایی افراد مبتلا به ‏UCS‏ با استفاده از صفحه شطرنجی [‏18‏]، نمونه‌های تحقیق از نظر زاویه سر به جلو، شانه به جلو و انحنای پشتی مورد ارزیابی کمّی قرار گرفتند [‏19‏]. میزان زاویه سر به جلو و شانه به جلو، با استفاده از روش عکسبرداری نیمرخ بدن اندازه‌گیری شدند (شکل ‏1).‏ این روش از تکرارپذیری مطلوبی برخوردار بوده و در پژوهش‌های متعدد استفاده شده است. بدین منظور، ابتدا سه نشانه آناتومیکی تراگوس گوش و برجستگی آکرومیون سمت راست و همچنین، زائده خاری مهره هفتم گردنی مشخص و با لندمارک نشانه‌گذاری شد. سپس از آزمودنی خواسته شد تا در محل تعیین شده در کنار دیوار (در فاصله ‏23‏ سانتیمتری) طوری بایستد که بازوی چپ وی به سمت دیوار باشد. آنگاه، سه پایه عکسبرداری که دوربین دیجیتال نیز بر روی آن قرار داشت، در فاصله ‏265‏ سانتیمتری دیوار قرار گرفت و ارتفاع آن در سطح شانه راست آزمودنی تنظیم شد. در چنین شرایطی از آزمودنی خواسته شد تا سه مرتبه به جلو خم شده و سه بار نیز دست‌هایش را به بالای سر ببرد و سپس به صورت کاملاً راحت و طبیعی ایستاده و نقطه‌ای فرضی را روی دیوار مقابل، نگاه نماید (چشم‌ها در راستای افق‏).‏ آزمونگر پس از پنج ثانیه مکث، اقدام به گرفتن عکس از نمای نیمرخ بدن کرد. در نهایت عکس مذکور به رایانه منتقل و با استفاده از نرم‌افزار کینووا^[5]، زاویه خط واصل تراگوس و مهره هفتم با خط عمود (زاویه سر به جلو) و زاویه خط واصل مهره هفتم و زائده آکرومیون با خط عمود (زاویه شانه به جلو) اندازه‌گیری گردید [‏20‏]. زوایای بیشتر از ‏52‏ درجه برای شانه به جلو و بیشتر از ‏46‏ درجه برای سر به جلو [‏16‏] به عنوان ناهنجاری در ‏UCS‏ شناخته شدند. پایایی و روایی این نرم‌افزار مورد تأیید قرار گرفته‏ ‏است [‏21‏].

برای اندازه‌گیری زاویه کیفوز از برنامه گونیامتر حرفه‌ای^[6] استفاده شد [‏22‏] (شکل ‏2).‏ ابتدا مهره اول پشتی و مهره دوازدهم پشتی بدون پوشش بالاتنه توسط آزمونگر مشخص شد. برای یافتن مهره اول پشتی از آزمودنی خواسته شد که در حالت ایستاده سرش را به جلو خم کند و برجسته‌ترین مهره او را که مهره هفتمین مهره گردنی بوده پیداکرده و با لمس کردن مهره‌ها توسط انگشتان، مهره پایین‌تر از مهره هفتم گردنی که همان اولین مهره پشتی بوده، علامتگذاری می‌شد، سپس برای پیدا کردن مهره دوازدهم پشتی از وی خواسته می‌شد که دست‌هایش را روی لبه میز قرار داده و در حالت نیمه‌خم به جلو وزنش را بر روی دست‌هایش منتقل کند، به‌طور همزمان با لمس دنده دوازدهم در دو طرف با نوک انگشتان شست و دنبال کردن مسیرشان به سمت بالا و داخل تا جایی که در بافت نرم بدن ناپدید شوند، دنبال شد [‏22‏]. در این نقطه با رسم کردن خط مستقیمی نوک دو انگشت شست را به هم وصل کرده و با این کار، محل قرارگیری زائده خاری دوازدهمین مهره پشتی تعیین می‌شد. سپس از فرد خواسته شد در حالت طبیعی بایستد، فاصله بین دو پاشنه ‏15‏ سانتی‌متر باشد و بازوها را در حالت فلکشن ‏90‏ درجه نگهدارد. دو مهره تعیین شده به عنوان شاخص ابتدایی و انتهایی مشخص شد [‏22‏]. پس از اجرای برنامه گونیامتر در گوشی هوشمند، ابتدا قسمت مرکزی و پایین گوشی هوشمند را به صورت عمود، روی شاخص ابتدایی (اولین مهره پشتی) نگه‌داشته و دکمه سبزرنگ در برنامه لمس می‌شد، سپس قسمت مرکزی و پایین گوشی هوشمند را روی مهره دوازدهم پشتی نگه داشته و دکمه سبزرنگ زده می‌شد. در نهایت بر روی گوشی هوشمند دو عدد ثبت شد که عدد کوچکتر نشان‌دهنده زاویه کیفوز پشتی بود [‏22‏]. زاویه بیشتر از ‏42‏ درجه به عنوان کیفوز در نظر گرفته می‌شود [‏16‏]. برای اپلیکیشن گونیامتر، همبستگی عالی ‏(0.81‏=‏r)‏ برای درون‌ارزیاب ‏0.88‏=‏ICC‏ و قابلیت اطمینان بین‌ارزیاب ‏0.91‏=‏ICC‏ در پژوهش فرامرزی و غنی‌زاده حاصل شد [‏22‏].

جهت ارزیابی شاخص درد ناحیه گردن و شانه آزمودنی‌ها از مقیاس بصری درد ‏(VAS)‏^[7] استفاده شد (شکل ‏3).‏ ‏VAS‏ خط افقی ‏10‏ سانتی‌متری است که در انتهای چپ آن واژه بدون درد (عدد صفر) و در انتهای راست آن واژه بیشترین درد (عدد ‏10)‏ قابل تصور درج شده است. از آزمودنی خواسته شد که نقطه‌ای را روی این خط با توجه به اعداد دو انتها که بیانگر میزان درد ناحیه گردن و شانه آزمودنی بود، علامت بزند و عدد به دست آمده به عنوان درد آزمودنی در نظرگرفته شد. در این روش که در آن درد گردن و شانه به صورت جداگانه اندازه‌گیری شد، هر چه عدد گزارش شده توسط فرد بالاتر باشد، نشان‌دهنده میزان درد بیشتر و هر چه عدد گزارش شده کوچکتر باشد، نشان‌دهنده میزان درد کمتر است [‏23‏]. روایی ‏0.70‏ و پایایی ‏0.97‏ برای این مقیاس گزارش شده است [‏24‏].

برای ارزیابی ریتم کتفی بازویی از آزمون حرکت جانبی استخوان کتف ‏(LSST)‏^[8] به‌وسیله اندازه‌گیری فواصل استخوان اسکاپولا سمت برتر و غیربرتر از ستون مهره‌ها استفاده شد (شکل ‏4).‏ به طوری که فاصله زاویه تحتانی استخوان اسکاپولا از زائده خاری نزدیکترین مهره آن اندازه‌گیری می‌شود. در این آزمون، ابتدا فرد بدون پوشش بالاتنه در وضعیت ایستاده پشت به آزمونگر می‌ایستند. سپس زوایای تحتانی استخوان‌های کتف و زائده خاری مهره‌ای بین آنها به عنوان نقطه مرجع علامتگذاری می‌شود. سرانجام فاصله زاویه تحتانی استخوان‌های کتف برتر و غیربرتر از نقطه مرجع در سه وضعیت صفر، ‏45‏ و ۹۰ درجه ابداکشن شانه با استفاده از متر نواری اندازه‌گیری می‌شود. آزمون ‏LSST‏ دارای ضریب همبستگی درون گروهی ‏0.92‏-‏0.91‏ است و اعتبار بیرونی قابل قبولی دارد [‏25‏].

ملاحظات اخلاقی

از تمامی والدین آزمودنی‌ها فرم رضایتنامه شرکت در مطالعه اخذ گردید و هدف از انجام مطالعه برای آنها به طور کامل شرح داده شد و به آنها اطمینان داده شد که روش‌های ارزیابی در تحقیق هیچ گونه خطری برای فرزندانشان ندارد و اطلاعاتشان کاملاً محرمانه باقی خواهد ماند. تمام ارزیابی‌ها در حضور ولی یا سرپرست قانونی آزمودنی‌ها انجام گرفت. شرکت‌کنندگان در این تحقیق تنها یک‌بار مورد ارزیابی قرار گرفتند. ارزیابی‌ها و اندازه‌گیری‌ها کاملاً به صورت غیرتهاجمی بود و هیچ خطری برای سلامت فرد نداشت. داده‌های جمع‌آوری شده و نتایج آنها در این پژوهش بدون ذکر نام و مشخصات منتشر شد و بعد از آنالیز داده‌ها، فایل‌های مربوط به عکس‌های گرفته شده، حذف شد.

تجزیه و تحلیل آماری

جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. همگنی ویژگی‌های فردی آزمودنی‌ها با استفاده از آزمون تی مستقل بررسی شد. جهت بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون شاپیرو-ویلک و برای بررسی تجانس واریانس از آزمون لوین استفاده شد. پس از بررسی پیش‌فرض‌های مربوط به آزمون‌های پارامتریک، برای مقایسه تفاوت بین‌گروهی از آزمون تی‌مستقل در سطح معناداری ‏0.05‏ استفاده شد. تمام تحلیل‌های آماری با نرم افزار‏SPSS‏ نسخه ‏26‏ انجام گردید.

یافته‌ها

اطلاعات توصیفی آزمودنی‌های تحقیق در جدول ‏1‏ آمده است. نتایج آزمون شاپیرو ویلک در دو گروه نشان دهنده توزیع نرمال داده‌ها برای متغیرهای درد و ریتم کتفی بازویی بود ‏(0.05p‏>‏).‏ نتایج آزمون لوین برای هیچ کدام از متغیرها معنی‌دار نبود ‏(0.05p‏>)؛ بنابراین فرض همگنی واریانس‌ها هم برقرار بود. نتایج آزمون تی مستقل در مقایسه سن، قد، وزن و شاخص توده بدنی آزمودنی‌ها نشان داد که دو گروه از نظر ویژگی‌های فردی همگن هستند.

نتایج آزمون تی مستقل جهت مقایسه گروه‌ها در متغیرهای درد و ریتم کتفی بازویی در جدول ‏2‏ ارائه شده است. نتایج این آزمون نشان داد بین درد ناحیه گردن، درد شانه و ریتم کتفی بازویی بین دو گروه مبتلا به سندرم و سالم تفاوت معنی‌داری وجود دارد (۰۵‏/‏۰ ‏p‏<‏).‏ با توجه به میانگین‌های دو گروه مشخص شد که در ناحیه گردن و شانه، گروه مبتلا به سندرم درد بیشتری نسبت به گروه سالم در حالت استراحت گزارش کرده‌اند ‏(0.001‏=‏p).‏ همچنین از آنجایی که در گروه مبتلا به سندرم فاصله کتف سمت برتر و غیربرتر از ستون مهره‌ها در زاویه صفر درجه ‏(0.001‏=‏p‏؛ ‏0.004‏=‏p)‏، زاویه ‏45‏ درجه ‏(0.001‏=‏p‏؛ ‏0.011‏=‏p)‏ و زاویه ‏90‏ درجه ‏(0.001‏=‏p‏؛ ‏0.013‏=‏p)‏ بیشتر از گروه سالم است، در ریتم کتفی بازویی نیز نسبت به گروه سالم عملکرد ضعیف‌تری داشته است.

بحث و نتیجه‌گیری

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بین درد ناحیه گردن و شانه در دانش‌آموزان مبتلا به ‏UCS‏ و سالم تفاوت معنی‌داری وجود دارد؛ به عبارت دیگر دانش‌آموزان مبتلا نسبت به همسالان سالم درد بیشتری در ناحیه گردن و شانه در حالت استراحت گزارش کردند.
ناهنجاری‌های مرتبط با ‏UCS‏ تعامل بالایی با یکدیگر داشته و تشدید هر یک از آنها بر دیگر ناهنجاری‌ها اثر مستقیم دارد [‏7‏]. ‏UCS‏ منجر به عدم تعادل عضلانی، تغییر در توالی فعال شدن عضلات و به هم خوردن الگوهای حرکتی نرمال می‌شود که سبب توزیع نامناسب فشار و نیرو بر مفاصل، ایجاد میکروتروماهای بیش از حد روی مفاصل، تغییر در دامنه حرکتی طبیعی و تغییر در اطلاعات حس عمقی مفاصل می‌گردد و در دراز مدت می‌توانند باعث مزمن شدن درد و یا به عبارت دیگر سندروم دردهای اسکلتی-عضلانی شوند که خود را به صورت کمردرد، گردن درد، دردهای مزمن قدام زانو و سندروم گیر افتادگی شانه نشان می‌دهند [‏27‏]. همان طور که نتایج مطالعه حاضر نیز نشان داد دانش‌آموزان مبتلا به ‏UCS‏ در حالت استراحت، درد بیشتری در ناحیه گردن و شانه‌ها احساس می‌کنند. طبق مبانی تئوری، حرکات تکراری یا نگهداری بدن برای زمانی طولانی در یک حالت خاص منجر به شکل‌گیری الگوی حرکتی غلط می‌شود که در طولانی‌مدت به سندروم تبدیل شده و ناتوانی و درد را به وجود می‌آورد [‏28‏]. طبق نتایج مطالعه امیری و همکاران ارتباط معنی‌داری بین جلو آمدن سر با گردن درد، کیفوز افزایش یافته با گردن درد و شانه به جلو با گردن درد در دانش آموزان کاربر رایانه مبتلا به ‏UCS‏ وجود دارد [‏29‏]. احتمالاً این سندروم سبب افزایش بار بر ساختارهای غیرانقباضی و استرس‌های غیرطبیعی بر ساختارهای بخش خلفی گردن و پشت می‌شود و در نتیجه، درد میوفاسیال را ایجاد می‌کند [‏30‏]. همچنان که نتایج تحقیق غفار و همکاران نشان داد این ناهنجاری سبب درد و اختلال در عملکرد فک می‌گردد [‏31‏] که نتایج مطالعه حاضر را تأیید می‌کند. از طرفی نتیجه بررسی‌های جایدیپ^[9] و همکاران همسو با مطالعه حاضر است. نتایج آنها بیانگر درد و ناتوانی بیشتر در ناحیه شانه افراد مبتلا به ‏UCS‏ نسبت به افراد سالم بود و اظهار داشتند بین ‏UCS‏ و کپسولیت چسبنده شانه رابطه وجود دارد. به نحوی که وجود این سندروم علائم آن را شدیدتر می‌کند و منجر به درد و ناتوانی می‌گردد [‏32‏]. طبق مطالب بیان شده تغییر در وضعیت قرارگیری سر و گردن، شانه‌ها و ناحیه توراسیک در دانش‌آموزان مبتلا به ‏UCS‏، تنش عضلانی را افزایش داده و در طولانی مدت می‌تواند باعث ایجاد نقاط ماشه‌ای، درد و ناراحتی‌های اسکلتی-عضلانی گردد که تفاوت درد نسبت به دانش‌آموزان بدون سندروم را تبیین می‌کند.
نتایج مطالعه حاضر در رابطه با مقایسه ریتم کتفی بازویی در دانش‌آموزان با و بدون ‏UCS‏ تفاوت معنی‌داری را نشان داد؛ به عبارت دیگر در ریتم کتفی بازویی دانش‌آموزان مبتلا نسبت به گروه سالم عملکرد ضعیف‌تری مشاهده شد. سیستم اسکلتی همانند یک زنجیره است و وضعیت قرارگیری هر یک از ساختارهای آن می‌تواند بر ساختارهای مجاور اثرگذار باشد [‏6‏]. نتایج مطالعه داس^[10] و همکاران نشان داد روند فعال‌سازی عضلات ذوزنقه فوقانی، ذوزنقه تحتانی و دندانه‌ای قدامی در افراد مبتلا به ‏UCS‏ تغییر می‌کند [‏33‏]. تعادل ضعیف بین عضلات آگونیست و آنتاگونیست و تغییر در طول عضلات در نهایت سبب ایجاد الگوهای نامناسب در مفاصل و بافت‌های نرم از جمله اختلال در ریتم کتفی بازویی می‌شوند [‏6‏]. نتایج مطالعه حاضر نیز نشان داد موقعیت اسکاپولا در دانش‌آموزان مبتلا به ‏UCS‏ تغییر می‌کند و به دنبال آن تغییر در کینماتیک کتف و ریتم کتفی بازویی اتفاق می‌افتد. موقعیت مطلوب اسکاپولا طوری است که زاویه فوقانی آن، هم سطح با زائده خاری مهره دوم یا سوم پشتی است. خار اسکاپولا می‌تواند برای ارزیابی موقعیت‌های مربوط به استخوان اسکاپولا لمس شود. ریشه خار اسکاپولا با زائده‌های خاری مهره سوم و چهارم پشتی مطابقت دارد. همچنین زاویه تحتانی، هم‌سطح با مهره هفتم و هشتم و یا نهم پشتی است [‏34‏]. در این رابطه، کندال گزارش کرده است که کناره‌های داخلی اسکاپولا موازی هستند و فاصله بین آنها حدود ‏7.62‏ تا ‏10.6‏ سانتی‌متر ‏(3‏ تا ‏4‏ اینچ) است [‏35‏]. غفوری و همکاران در مطالعه‌ای بیان کردند بین عملکرد عضلات شانه، گردن و تنه با اختلالات مفصل گلنوهومرال در نظامیان با و بدون ‏UCS‏ اختلاف معناداری وجود دارد که در گروه با سندروم الگوی وضعیتی و حرکتی حین فعالیت دست در جلوی بدن به گرد شدن شانه‌ها و کیفوز و همینطور ابداکشن کتف‌ها و چرخش داخلی بازوها می‌انجامد که بر نمره قدرت عضلانی و دامنه حرکتی شانه اثر می‌گذارد [‏15‏]. کارایی فعالیت عضلات به جهت‌گیری و راستای مناسب کتف روی قفسه سینه و رابطه طول تنش عضلات ثابت‌کننده کتف و عضلات چرخاننده بازو بستگی دارد. وضعیت غیر طبیعی کتف نشانه تغییر در فعالیت عضلات اطراف است و حرکت غیرطبیعی آن با حرکت هماهنگ آن با استخوان بازو تداخل می‌کند و در نتیجه ریتم کتفی بازویی از بین می‌رود و احتمال آسیب کتف و کمربند شانه افزایش می‌یابد [‏36‏]. نتایج مطالعه خسروی و همکاران [‏16‏] که به حس عمقی و تعادل ضعیف شانه در دختران با و بدون ‏UCS‏ اشاره دارد، همسو با مطالعه حاضر است. در تحقیقی دیگر خسروی و همکاران عنوان کردند سواد جسمانی و عملکرد اندام فوقانی دختران سالم نسبت به دختران مبتلا به ‏UCS‏ در وضعیت مطلوب‌تری قرار داشت [‏17‏]. در این ناهنجاری، تغییر مکان استخوان کتف می‌تواند بر روی عملکرد و تولید نیروی عضلانی کمربند شانه، به‌ویژه عضلات ثابت‌کننده کتف تأثیر بگذارد که به دنبال آن در حرکات کتف و ریتم کتفی بازویی نیز تغییر به وجود می‌آید.
از جمله محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به عدم امکان تعمیم نتایج به جامعه پسران و سایر گروه‌های سنی، عدم بررسی سایر اختلالات و ناهنجاری‌های آزمودنی‌ها، عدم کنترل میزان فعالیت بدنی روزانه یا تأثیر احتمالی تفاوت‌های تغذیه‌ای که می‌تواند بر نتایج اثرگذار باشند و همچنین عدم کنترل دقیق خستگی آزمودنی‌ها در روز آزمون و عدم توانایی کنترل میزان استرس و حالت روانی آزمودنی‌ها در طول ارزیابی‌ها اشاره کرد.
با توجه به نتایج مطالعه حاضر که بیانگر وجود تفاوت در درد ناحیه گردن وشانه و ریتم کتفی بازویی دانش‌آموزان دختر با و بدون ‏UCS‏ است، می‌توان نتیجه گرفت که ‏UCS‏ با تغییر در راستای ستون فقرات و بدن، بر وضعیت گردن، شانه‌ها و پشت اثر می‌گذارد و سبب تغییر در سازوکار فعال‌سازی عضلات و عملکرد مفاصل می‌شود که به دنبال آن تنش و خستگی عضلانی افزایش می‌یابد و دردهای اسکلتی-عضلانی را به وجود می‌آورد. همچنین تغییرات عصبی-عضلانی-اسکلتی و اختلال در وضعیت اسکاپولا در این سندرم، ناهماهنگی عضلانی در کمربند شانه‌ای و اختلال در الگوهای حرکتی آن از جمله ریتم کتفی بازویی را در پی دارد. بر این اساس، شناخت زودهنگام و به‌موقع انحرافات وضعیتی و اصلاح آنها می‌تواند آسیب‌های ناشی از تغییر وضعیت را کاهش دهد و به صرفه‌جویی در وقت و هزینه کمک کند. از این رو پیشنهاد می‌شود مربیان و معلمان ورزشی راهکارهای اصلاحی و پیشگیری از وقوع اختلالات وضعیتی برای دانش‌آموزان در کلاس‌های درسی ارائه دهند و اصول صحیح وضعیت بدنی هنگام انجام تکالیف درسی و کارهای روزمره را به والدین و دانش‌آموزان آموزش دهند. همچنین می‌توانند در صورت شناسایی و غربالگری، افراد مستعد را جهت رفع ناهنجاری‌های وضعیتی به مربیان متخصص حرکات اصلاحی ارجاع دهند.

تشکر و قدردانی

تحقیق حاضر مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول و دارای کد ‏IR.SSRC.REC.1401.105‏ مصوب از پژوهشگاه علوم ورزشی است. از تمامی والدین و دانش‌آموزانی که دلسوزانه ما را در اجرای تحقیق حاضر یاری نمودند، کمال تشکر و قدردانی ابراز می‌نماییم.

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می‌کنند که در این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.

سهم نویسندگان

همه نویسندگان در ایده‌پردازی و انجام طرح، همچنین نگارش اولیه مقاله یا بازنگری آن سهیم بوده‌اند و همه با تأیید نهایی مقاله حاضر مسئولیت دقت و صحت مطالب مندرج در آن را می‌پذیرند.

منابع مالی

در این پژوهش از هیچ ارگانی کمک مالی دریافت نگردید.

1. Hhajihosseini E, Norasteh A, Shamsi A, Daneshmandi H. The comparison of effect of three programs of strengthening, stretching and comprehensive on upper crossed syndrome. Journal of Research in Rehabilitation Sciences. 2015;11(1):51-61. [Persian] doi:10.22122/jrrs.v11i1.2149
2. Ghalehney MA, Norasteh AA, Daneshmandi H, Bahiraei S. The comparison of head, shoulder, and spine in veteran soccer and volleyball players and non-athletes. The Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2016;5(2):173-183. [Persian] doi:10.22037/jrm.2016.1100186
3. Maghdid AR, Ghani Zadeh Hesar N, Mohammadi Danghralo M, Mohammad Ali Nasab Firouzjah E. Comparison of basic manipulation skills between children with upper extremity syndrome and healthy children. Journal of Sports and Motor Development and Learning. 2022;13(4):473-491. [Persian] doi:10.22059/jsmdl.2022.337780.1638
4. Akbari A, Gannad R. Prevalence of shoulder postural impairments in 10-12 years old primary students of Zahedan. Journal of Medical Sciences. 2006;6(3):332-337. doi:10.3923/jms.2006.332.337
5. Sedrez JA, da Rosa MI, Noll M, Medeiros Fda S, Candotti CT. [Risk factors associated with structural postural changes in the spinal column of children and adolescents]. Revista Paulista De Pediatria. 2015;33(1):72-81. doi:10.1016/j.rpped.2014.11.012
6. Chang MC, Choo YJ, Hong K, Boudier-Revéret M, Yang S. Treatment of upper crossed syndrome: A narrative systematic review. Healthcare (Basel). 2023;11(16). doi:10.3390/healthcare11162328
7. Azam H, Fatima N, Asjad A, Ashraf I, Asif T, Rehman F. Comparative effects of comprehensive corrective exercises versus muscle energy techniques in patients with upper cross syndrome: A randomized controlled trial: corrective exercises vs muscle energy techniques in patients with upper cross syndrome. Pakistan BioMedical Journal. 2022;5(7):173-177. doi:10.54393/pbmj.v5i7.671
8. Wiranatha MBK, Putra IPYP, Saraswati PAS, Kinandana GP. The relationship between upper cross syndrome posture and shoulder disability. Physical Therapy Journal of Indonesia. 2024;5(2):137–141. doi:10.51559/ptji.v5i2.209.
9. Ghamkhar L, Kahlaee AH. Is forward head posture relevant to cervical muscles performance and neck pain? A case-control study. Brazilian Journal of Physical Therapy. 2019;23(4):346-354. doi:10.1016/j.bjpt.2018.08.007
10. Ludewig PM, Reynolds JF. The association of scapular kinematics and glenohumeral joint pathologies. The Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy. 2009;39(2):90-104. doi:10.2519/jospt.2009.2808
11. Cole AK, McGrath ML, Harrington SE, Padua DA, Rucinski TJ, Prentice WE. Scapular bracing and alteration of posture and muscle activity in overhead athletes with poor posture. Journal of Athletic Training. 2013;48(1):12-24. doi:10.4085/1062-6050-48.1.13
12. Izraelski J. Assessment and treatment of muscle imbalance: The janda approach. The Journal of the Canadian Chiropractic Association. 2012;56(2):158.
13. Struyf F, Nijs J, Baeyens JP, Mottram S, Meeusen R. Scapular positioning and movement in unimpaired shoulders, shoulder impingement syndrome, and glenohumeral instability. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports. 2011;21(3):352-358. doi:10.1111/j.1600-0838.2010.01274.x
14. Babagoltabar-Samakoush H, Norasteh A. Scapulohumeral rhythm, kyphosis, and forward shoulder in Iranian Wushu athletes and non-athletes. The Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2022;11:836-849. [Persian] doi:10.32598/SJRM.11.5.3
15. Ghafouri M, Daneshmandi H, Fallah AY. Comparison of shoulder, trunk and neck muscle function with glenohumeral joint disorders in army officers with and without upper cross syndrome. Journal of Military Medicine. 2022;24(3):1166-1175. [Persian] doi:10.30491/jmm.24.3.1166
16. Khosravi Z, Mohammad Ali Nasab Firouzjah E, Homayounnia Firouzjah M. Comparison of balance and proprioception of the shoulder joint in girls with and without upper cross syndrome. BMC Musculoskeletal Disorders. 2024;25(1):618. doi:10.1186/s12891-024-07552-5
17. Khosravi Z, Mohammad Ali Nasab Firouzjah E, Homayounnia Firouzjah M. Comparison of physical literacy and upper extremity functions in girls with and without upper crossed syndrome. Journal of Sports and Motor Development and Learning. 2023;15(3):33-47. [Persian] doi:10.22059/jsmdl.2023.356750.1710
18. Murta BAJ, Santos TRT, Araujo PA, Resende RA, Ocarino JM. Influence of reducing anterior pelvic tilt on shoulder posture and the electromyographic activity of scapular upward rotators. Brazilian Journal of Physical Therapy. 2020;24(2):135-143. doi:10.1016/j.bjpt.2019.02.002
19. Daneshjoo A, Mousavi Sadati SK, Pourahmad F. Effect of corrective exercise vs corrective games on upper crossed syndrome in female students. Physical Treatments - Specific Physical Therapy. 2021;11(1):13-24. doi:10.32598/ptj.11.1.412.3
20. Thanasarn B, Pibul W, Kulchanarat C, Piathip D, Yuenyongchaiwat K. A prospective study of 73 patients to compare forward head angle, forward shoulder angle, maximal inspiratory pressure, and self-reported breathing-related symptoms before and after open-heart surgery. Medical Science Monitor Basic Research. 2023;29:e938802. doi:10.12659/msmbr.938802
21. Elrahim RMA, Embaby EA, Ali MF, Kamel RM. Inter-rater and intra-rater reliability of Kinovea software for measurement of shoulder range of motion. Bulletin of Faculty of Physical Therapy. 2016;21(2):80-87. doi:10.4103/1110-6611.196778
22. Faramarzi Kohneh Shahri Y, Ghani Zadeh Hesar N. Validity and reliability of smartphone-based Goniometer-Pro app for measuring the thoracic kyphosis. Musculoskeletal Science & Practice. 2020;49:102216. doi:10.1016/j.msksp.2020.102216
23. Yaghoubitajani Z, Gheitasi M, Bayattork M, Andersen LL. Corrective exercises administered online vs at the workplace for pain and function in the office workers with upper crossed syndrome: randomized controlled trial. International Archives of Occupational and Environmental Health. 2022;95(8):1703-1718. doi:10.1007/s00420-022-01859-3
24. Price DD, McGrath PA, Rafii A, Buckingham B. The validation of visual analogue scales as ratio scale measures for chronic and experimental pain. Pain. 1983;17(1):45-56. doi:10.1016/0304-3959(83)90126-4
25. Gibson MH, Goebel GV, Jordan TM, Kegerreis S, Worrell TW. A reliability study of measurement techniques to determine static scapular position. The Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy. 1995;21(2):100-106. doi:10.2519/jospt.1995.21.2.100
26. Shadmehr A, Sarafraz H, Heidari Blooki M, Jalaie SH, Morais N. Reliability, agreement, and diagnostic accuracy of the Modified Lateral Scapular Slide test. Manual Therapy. 2016;24:18-24. doi:10.1016/j.math.2016.04.004
27. Lord MJ, Small JM, Dinsay JM, Watkins RG. Lumbar lordosis. Effects of sitting and standing. Spine 1997;22(21):2571-2574. doi:10.1097/00007632-199711010-00020
28. Sahrmann S, Azevedo DC, Dillen LV. Diagnosis and treatment of movement system impairment syndromes. Brazilian Journal of Physical Therapy. 2017;21(6):391-399. doi:10.1016/j.bjpt.2017.08.001
29. Amiri MR, Barzegar M, Moradi B. Relationship between upper extremity syndrome and neck pain in students using computer. Journal of Anesthesiology and Pain. 2023;14(1):1-10. [Persian]
30. Yip CH, Chiu TT, Poon AT. The relationship between head posture and severity and disability of patients with neck pain. Manual Therapy. 2008;13(2):148-154. doi:10.1016/j.math.2006.11.002
31. Ghaffar E, Sadia U, Riaz R, Mazhar F, Tariq R, Amjad L, et al. The association between upper cross syndrome and temporomandibular dysfunction. Journal of Health and Rehabilitation Research. 2024;4(3):1-5. doi:10.61919/jhrr.v4i3.1432
32. Jaideep A, Eapen C, Prabhakar AJ, Patel V. Upper-crossed syndrome and disability in shoulder adhesive capsulitis. Journal of Bodywork and Movement Therapies. 2023;36:282-290. doi:10.1016/j.jbmt.2023.05.016
33. Das J, Anand P, Bhati P. Relationship of forward head posture and kinesthesia with electromyographical parameters in upper cross syndrome: A correlational cross-sectional study. Journal of Clinical & Diagnostic Research. 2024;18(3):178. doi:10.7860/JCDR/2024/75527.20102
34. Tucker WS, Campbell BM, Swartz EE, Armstrong CW. Electromyography of 3 scapular muscles: a comparative analysis of the cuff link device and a standard push-up. Journal of Athletic Training. 2008;43(5):464-469. doi:10.4085/1062-6050-43.5.464
35. Kendall FP, McCreary EK, Provance PG, Rodgers MM, Romani WA. Muscles: testing and function with posture and pain. 5^th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2005.
36. Kibler WB. The role of the scapula in athletic shoulder function. The American Journal of Sports Medicine. 1998;26(2):325-337. doi:10.1177/03635465980260022801